در حال ویرایش پیش‌نویس:آزار جنسی

'''آزار جنسی؛''' تحمیل ناراحتی، رنج و تحقیر با هر نوع رفتار جنسی ناخواسته یا بدون رضایت بر دیگران. 

= <small>آزار جنسی، با طیف وسیعی از رفتارهای کلامی و غیرکلامی رخ می‏دهد و از جرایم شایع در همۀ جوامع است. آزار جنسی، عوامل گوناگونی دارد و موجب آسیب‎های متعدد فردی، خانوادگی و اجتماعی می‎شود.</small> =
'''مفهوم‌شناسی''' 

آزار جنسی عبارت است از هرگونه رفتار ناخواسته یا بدون رضایت با مضمون جنسی که موجب ناراحتی، ارعاب یا تحقیر دیگری شود.[1]  سازمان بهداشت جهانی در قطعنامۀ خشونت علیۀ زنان، آزار جنسی را هرنوع رفتار خشن و وابسته به جنسیت دانسته است که موجب آسیب جسمی، روانی یا رنج زنان می‎شود. چنین رفتاری می‎تواند آشکارا یا پنهان با استفاده از تهدید، اجبار یا سلب مطلق اختیار و آزادی رخ دهد.[2] بیشتر قربانیان آزار جنسی، زنان و کودکان هستند.[3] آزاردهنده نیز می‎تواند مرد یا زن باشد.[4]

'''انواع آزار جنسی   ''' 

آزار جنسی به انواع زیر دسته‎بندی می‎شود:

'''1. کلامی'''

در این نوع، آزاردهنده با مخاطب‌‌قراردادن جنس مخالف، الفاظی را به‌منظور لذت‌جویی، تحقیر، تهدید و ناراحتی استفاده می‎کند.[5] مانند متلک گفتن، تحسین زیبایی، فحش‌دادن، توهین، مزاحمت تلفنی، گفتن داستان‌های جنسی، شوخی‎ها و طنزهای جنسی، پرسیدن سئوالاتی در مورد زندگی جنسی افراد؛ کنایه‎های جنسی، دادن پیشنهاد جنسی، تقاضای دوستی و تهدید به تجاوز جنسی.[6] 

'''2. چشمی'''

این نوع آزار، شامل نگاه‌های هیز، شهوت‌آلود، چشم‌چرانی، چشمک‌زدن و نگاه ممتد شهوانی می‌شود.[7]

'''3. رفتاری'''

آزار رفتاری شامل این اعمال می‎شود: لمس‌کردن عمدی، تنه‎زدن، نیشگون‌گرفتن، انجام حرکات جنسی، توقف‌کردن با ماشین جلوی فرد، نزدیک‌شدن زیاد به زن در موقع کار و برخورد جنسی با زور، تعقیب‌کردن و عورت‌نمایی.[8]  

'''پی‎آمدهای آزار جنسی'''

آزار جنسی پیامدهای زیانباری در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی به دنبال دارد. 

'''1. فردی''' 

آسیب‎های آزار جنسی بر شخص بزه‎دیده عبارت است از: عدم احساس امنیت اجتماعی، خدشه به حیثیت و کرامت انسانی او، ترس و نفرت از جنس مخالف، بی‎اعتمادی به جنس مخالف، افسردگی، اضطراب، تحقیر، کاهش اعتمادبه‌نفس، کاهش نشاط، آسیب جسمی در مواردی که آزار جنسی موجب ضرب و شتم شود، از دست‌دادن شغل و درآمد ناشی از کار در صورت عدم تمکین، احساس گناه و افتادن در دام‎های فساد در صورت پذیرش درخواست‎های جنسی.[9] 

'''2. خانوادگی'''

آزار جنسی در صورت آگاهی همسایگان و خانواده‎های آشنا، حیثیت خانواده را در معرض تهدید قرار می‎دهد[10] و نیز موجب تنش در روابط اعضای خانواده و توبیخ بزه‎دیده می‎شود و سوءظن، ممانعت خروج از منزل یا عدم اجازۀ کار و تحصیل را به دنبال خواهد داشت.[11] 

'''3. اجتماعی'''

شیوع آزارهای جنسی آسیب‎های اجتماعی ذیل را به دنبال دارد: کاهش مشارکت اجتماعی و فرهنگی زنان و دختران به‌دلیل ترس از عواقب و خطرهای آزار جنسی، بی‎اعتمادی اجتماعی و محدود‌شدن روابط اجتماعی زنان و دختران، تنها با کسانی که نسبت به آنها اطمینان دارند، شکسته‌شدن قبح اجتماعی آزار جنسی و تضعیف ارزش‌های اخلاقی، بی‌تفاوتی وجدان اجتماعی در برابر آزار جنسی بر اثر نقض مکرر هنجارهای اجتماعی، ترویج فساد اخلاقی و تبدیل تدریجی آن به ارزش اجتماعی، هدر‌رفتن انرژی‏های مثبت و بهینۀ جامعه برای مبارزه با جرم در عوض مصرف آن برای توسعه و پیشرفت کشور. [12]

'''عوامل آزار جنسی''' 

آزارجنسی همانند هر پدیدۀ اجتماعی، تحت تأثیر عوامل متعددي مربوط به قربانی جرم،  محیط یا مرتکب جرم رخ می‎دهد. 

'''الف) عوامل مربوط به آزاردیده'''

براساس مطالعات جرم‌شناسی، وجود عوامل و ویژگی‎های ذیل در بزه‎دیده، موجب مساعدشدن زمینه برای آزار جنسی او می‌شود: 

۱. جوان‌بودن زن؛ اکثر قربانیان آزارهای جنسی زنان جوان هستند که به‌دلیل جذابیت برای مرتکبان و نیز ناآشنایی با روش‌های مقابله با آزارهای جنسی، بیشتر از افراد مسن در معرض آسیب هستند.[13]  

۲. سبک زندگی؛ عدم رعایت حجاب، پوشیدن لباس تنگ و بدن‌نما و آرایش غلیظ در محل کار و مکان‎های عمومی، موجب جلب توجه می‏شود و این گونه زنان بیشتر از زنان باحجاب و دارای سبک زندگی ساده در معرض آزار جنسی واقع می‎شوند.[14]

۳. ارتباط بیشتر با مشتریان؛ زنان شاغلی که ارتباط بسیاری با مشتریان دارند، در معرض آزار جنسی بیشتر واقع می‎شوند.[15]       

۴. ویژگی‎های ظاهری و شخصی؛ خصوصیاتی مانند زیبابودن و منفعل‌بودن در برابر آزار جنسی، نیز می‏تواند برای دختران، زنان و کودکان دردساز شود.[16]

۵. مجرد یا مطلقه بودن؛ مجردها و مطلقه‎ها، بیشتر از متأهلان با آزارهای جنسی مواجه می‎شوند؛ چون احتمال گرفتن جواب مثبت از آنان بیشتر است.[17] 

۶. دستمزد کم و پایگاه اجتماعی پایین؛ زنانی که دستمزد و پایگاه شغلی پایین‌تری دارند، بیشتر در معرض آزار جنسی واقع می‎شوند.[18] 

'''ب) محیط ناسالم کار'''

براساس پژوهش‌ها، زنان و دختران شاغل در محیط‎ و بخش‌ خصوصی در مقایسه با بخش دولتی، بیشتر قربانی آزار جنسی می‏شوند؛ چون در این بخش نظارت بر الزام گزینش کارمندان واجد شرایط اخلاقی و فاقد سابقه کیفری نیست؛ ارگان‎های حراستی و نظارتی وجود ندارد و کارمندان، امنیت شغلی و جرأت اعتراض ندارند. ترس از اخراج و عدم تمدید قرارداد، موجب تن‌دادن به درخواست‎های جنسی می‌شود. افزون براین، در محیط‎های خصوصی، تعداد شاغلان که نوعی مراقبت و نظارت ایجاد می‎کند، بسیار کم است و نیز به‌دلیل نامحدود‌‌بودن ساعت‎های کاری و ایجاد فضای خلوت در این محیط، امر آزاررساندن آسان می‎شود.[19] 

'''ج) عوامل مربوط به آزاردهنده  ''' 

عوامل و شرایط متعدد فردی، خانوادگی و اجتماعی در تحریک شخص به سوی آزار جنسی نقش دارد. 

'''۱. عوامل فردی'''

عوامل فردی چون تنوع‌طلبی و عدم وفاداری و نیز عدم رضایت از ازدواج و شریک زندگی، شخص را به خیانت به همسر وادار می‏کند.[20] افزون براین غریزۀ جنسی یکی از قوی‎ترین امیال در وجود انسان است که در صورت عدم ارضا از طریق مشروع، ممکن است موجب تحریک شخص به آزار جنسی دیگران شود. همچنین کسانی که عواطف و ارزش‎های اخلاقی در وجود آنها شکوفا نشده ممکن است اقدام به آزار جنسی دیگران کنند.[21]

'''۲. عوامل خانوادگی'''

خانواده مهم‏ترین نهاد اجتماعی است که نقش مؤثری در تربیت و نهادینه‌کردن ارزش‎ها در وجود فرزندان دارد. مهم‎ترین عوامل و زمینه‎های مؤثر خانوادگی در گرایش فرزندان به رفتارهای ضد اجتماعی نظیر آزار جنسی عبارت است از: عدم آگاهی خانواده‎ها از شیوه‎های صحیح تربیتی در سنین مختلف، بی‏تفاوتی و سهل‏انگاری در تربیت صحیح فرزندان، عدم اعتقاد به ارزش‌های مطلوب اسلامی و انسانی و اشتغالات زیاد والدین.[22]

'''۳. عوامل اجتماعی   ''' 

آزار جنسی در متن جامعه رخ می‎دهد. به نظر کارشناسان عوامل و زمینه‎های متعدد اجتماعی در ارتکاب این جرم مؤثر هستند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از: 

'''مردسالاری؛''' آزار جنسی در مواردی رخ می‎دهد که مناسبات قدرت میان مرتکب و قربانی آزار جنسی به‌دلیل مردسالاری، نامساوی باشد. فرهنگ مردسالاری و ضعف زنان و کودکان، آزار جنسی را تسهیل می‎کند. [23]

'''تهاجم فرهنگی؛''' پخش فیلم‏های مبتذل در فضای مجازی و تلویزیون‎ و انتشار کتاب‏های ضد اخلاقی، تأثیر بسیاری در تحریک جوانان به سوی آزار جنسی دارد.[24]    

'''خرده‌فرهنگ‎ها؛''' خرده‌فرهنگ‏های معارض با فرهنگ مسلط جامعه, در بروز آزارهای جنسی مؤثر است. از ویژگی‎های این خرده‌فرهنگ‎ها، سنت‌گریزی و کاهش گرایش‎های مذهبی و اخلاقی است و در قالب رفتارهای انحرافی مانند رابطۀ نامشروع دختر و پسر، پارتی‎های شبانه، بدلباسی، آرایش‏های نامناسب و بی‌حجابی نمود می‏یابد. 

عملکرد گروه‎های مرجع؛ هرگاه نخبگان و متولیان فرهنگی جامعه که الگوی دیگران هستند، ارزش‎های دنیاگرایانه و لذت‌طلبانه را دنبال کنند، در تحریک جوانان به سوی کجروی‎ها، از جمله آزار جنسی مؤثر خواهند بود.[25]  

دوستان و همسالان؛ دوستی با مرتکبان آزار جنسی، نقش مؤثری در تحریک شخص به ارتکاب آزار جنسی دارد.. 

کتمان آزار جنسی؛ پنهان‌کردن آزار جنسی از سوی بزه‎دیده به‌دلیل برخی مسائل فرهنگی و عدم شکایت به مراجع قضایی، جرأت و جسارت آزاردهندگان را مضاعف می‎کند.

بی‏تفاوتی در مقابل آزار جنسی؛ بی‎تفاوتی جامعه و عدم فشار علیه بزهکاران آزار جنسی، یکی از زمینه‎های تشدید این معضل است. 

'''نحوه مقابله قربانیان با آزار جنسی'''

قربانیان آزار جنسی برای مقابله با این جرم، به صورت معمول استراتژی‌های ذیل را در پیش می‌گیرند:

۱. مدارا؛ بیشتر قربانیان شیوۀ مدارا و سکوت را با نادیده‌گرفتن و کوچک جلوه‌دادن موضوع در پیش می‎‎‌گیرند.[26] سکوت زنان در برابر آزارهای جنسی، به‌دلایلی چون شرم، ترس از برچسب خوردن و مقصر قلمدادشدن از سوی اطرافیان، عدم حمایت نهادهای اجتماعی یا ترس از دست‌دادن شغل یا هراس از اعمال محدودیت از سوی خانواده، انجام می‎‌شود.[27]  

2. اعتراض؛ در این شیوه قربانی جرم در برابر آزار جنسی اعتراض کرده و آن را به مسئولان یا حراست اداره گزارش می‎دهد.[28]

3. ترک محیط؛ در این شیوه قربانیان سعی می‎کنند بعد از وقوع آزار جنسی، صحنه یا محیط کار خود را ترک کنند و حتی از دست‌دادن شغل را بر ادامه کار ترجیح می‎دهد.[29]

'''راهکارهای مقابله با آزار جنسی''' 

۱. توانمندسازی قربانیان آزار جنسی از طریق برگزاری کلاس‎ها وآموزش شیوه‎های مقابله با آزار جنسی؛ تحقیقات نشان داده است که این برنامه‏های آموزشی در مبارزه با این جرم مؤثر است.[30]

۲. فرهنگ‌سازی رسانه‎ها؛ به اعتقاد صاحب‌نظران، رسانه‎ها، به‌خصوص تلویزیون در ایجاد عفت عمومی و احیای روحیۀ دفاع از ارزش‎ها و مقابله با بزهکاران جنسی نقش مؤثری دارد. به نظر کارشناسان رسانه‌ها باید برنامه‎های ذیل را روی دست گیرند: 

1-2. برای تغییر نگرش مرتکبان جرم آزار جنسی، ماهیت رفتار زشت و ضررهای فردی، خانوادگی و اجتماعی آزار جنسی را در قالب هنر و فیلم تبیین کنند.[31] 

2-2. خطرها و پی‎آمدهای کتمان آزار جنسی، رفتار انفعالی، مدارا با مرتکبان آن و عدم اطلاع به خانواده و مراکز قانونی را برای قربانیان آزار جنسی توضیح دهند.[32] 

3-2. تلاش برای تغییر نگرش مردم که قربانیان آزار جنسی مقصر نیستند، بلکه قربانی این جرم هستند.[33] 

4-2. از طریق آموزش شیوه‎های مقابله با مرتکبان جرم آزار جنسی به توانمندسازی قربانیان این جرم اقدام کند، تا آسیب‎پذیری آنان کمتر شود.[34]

5-2. با بیان نظریه‎های صحیح، نگرش‎های مردسالار جامعه و تبعیض‎های جنسیتی فرهنگی را از بین ببرد.[35]  .

3. وضع قوانین حمایت‎کننده از قربانیان آزار جنسی در موارد ذیل:

3- 1. مدیر براساس قانون مسؤلیت داشته باشد که در محل کار و محیط آموزشی، از زنان شاغل و کودکان حمایت کند و با آزار جنسی آنان در این محیط‌ها مقابله کند.[36] 

3- 2. به نظر کارشناسان باید در قانون پیش‎بینی شود که کارفرما و مدیر در قبال آزار جنسی زنان و کودکان در محل کار و محیط آموزشی مسؤلیت کیفری دارند و به‌دلیل قصور و کوتاهی خود در نظارت و تأمین امنیت آنان در این محیط‌ها، مقصر و مجرم شناخته شوند.[37] 

4. جرم‎انگاری انواع آزارهای جنسی؛ در قانون کیفری انواع آزارهای جنسی که قبلا بیان شد، جرم‎انگاری شود.

5. بسیج عمومی و احیای غیرت اسلامی؛ بسیج عمومی از طریق زنده‌کردن غیرت و حمیّت اسلامی که ریشۀ عمیق در تاریخ  فرهنگ مسلمانان دارد، تأثیر مهمی در پیشگیری از این جرم دارد.[38]

6. امر به معروف و نهی از منکر؛ آزار جنسی یکی از شدیدترین منکرات است، انجام این فریضه الهی نقش بسزای در مبارزه با این منکر دارد.[39]

7. تأسیس نهاد پلیس زن؛ پلیس زن بهتر از مرد می‏تواند از زنان آسیب‎پذیر حمایت و جرم آزار جنسی را کشف و امنیت زنان را در مکان‌های عمومی و محل اشتغال حفظ کند؛ چون قربانیان، آزار جنسی را از کسانی که از جنس خودشان هستند، کتمان نمی‎کنند. آموزش زنان و فراهم کردن امکان شکایت رسمی، گشت‎زنی در مکان‎های عمومی، دفاتر و محل کار نیز به عنوان وظایف این پلیس ویژه، پیش‎بینی شود.[40]  

'''سیاست کیفری ایران در قبال آزار جنسی'''

در قانون مجازات اسلامی ایران، جرمی با عنوان آزار جنسی تعریف نشده ولی مصادیق آزار جنسی جرم‌انگاری شده است از جمله در مادۀ 637  قانون تعزیرات، آزار جنسی همانند تقبیل و مضاجعه را تحت عنوان روابط نامشروع و عمل منافی عفت، جرم‎انگاری کرده و برای آن مجازات تا 99 ضربه شلاق را پیش‎بینی کرده است. در مادۀ 224 تجاوز به عنف را به‌عنوان جرم پیش‎بینی کرده و برای آن مجازات اعدام را در نظر گرفته است. 

در مادۀ 619 قانون مجازات اسلامی، سیاست کیفری ویژه‎ای در برابر جرم آزار جنسی علیه زنان و کودکان در اماکن عمومی و معابر عمومی در پیش گرفته است و توهین به آنان را در قالب الفاظ و حرکات مخالف شؤن و حیثیت، جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات حبس از دو تا شش ماه و تا 74 ضربه شلاق پیش‎بینی کرده است.[41]