در حال ویرایش پیش‌نویس:پیر هرات

<big>'''پیر هرات؛'''</big> دانشمند، مفسر، شاعر و عارف صوفی مسلک افغانستان.

پیرهرات، لقب خواجه عبدالله انصاری است که در هرات به دنیا آمد و از نوابغ ادبی و مشاهیر صوفیه در افغانستان است. در دوران خواجه عبدالله، تحول و اعتلای فرهنگی در شهر هرات به اوج خود رسیده و این شهر، یکی از مهمترین پایگاه‌های تصوف در جهان شناخته می‌شد. او در عرفان، سرآمد روزگار خود شد، با فلسفه و کلام به مخالفت برخواست و با نوشتن کتاب‌های عرفانی، ادبی و تربیت شاگردان، از جایگاه اجتماعی ویژه‌ای برخوردار شد.
==کودکی و نوجوانی==
عبدالله بن ابومنصور محمد، معروف به ‌پیر هرات، پیرانصار، شیخ‌الاسلام و خواجه عبدالله انصاری، عارف، مفسر، محدث، فقیه، خطیب، شاعر و نویسندۀ افغانستانی از نوادگان ابو ایوب انصاری، صحابی پیامبر اکرم است. پدر او از بزرگان صوفیه و مادر او اهل بلخ بود.

عبدالله، در دوم شعبان سال 396ق در منطقة کهن‌دژ (قهندز) هرات به دنیا آمد.<ref>خواند امیر، تاریخ حبیب السیر، 1362ش، ج2، ص314.</ref>  در چهارسالگی به مکتب رفت و از نه‌سالگی به آموختن حدیث و در نوجوانی به یادگیری تفسیر قرآن پرداخت.<ref>جامی، نفحات الانس، بی‌تا، ص338.</ref> 
==جوانی==
عبدالله در جوانی، به‌دلیل گرایش درونی و سابقۀ آشنایی که با تصوف و پیران هرات داشت، آداب‌ و رسوم آنها را آموخت و به تصوف و عرفان روی آورد.<ref>جامی، نفحات الانس، بی‌تا، ص349.</ref>  در اصول دین از مذهب امام احمد بن حنبل و در فقه و احکام از امام شافعی پیروی می‌کرد.<ref>انصاری، صد میدان، 1368ش، ص4.</ref>  با فلاسفه و متکلمان زمان خود و تفکرات آنها مخالف بود و قرآن را یگانه دلیل و مرشدِ مؤمن، می‌شمرد.<ref>بور کوی، سرگذشت پیر هرات، 1360ش، ص4؛ کرامتی مقدم، «شاخص‌های سبکی صد میدان خواجه عبدالله انصاری»، 1393ش، ص23.</ref>  در 26 سالگی به وعظ و تدریس تفسیر قرآن مشغول شد و در علوم  حدیث، اصول و عقاید نیز به استادی رسید و در ادبیات و شعر صاحب سبک شد.<ref>جامی، نفحات الانس، بی‌تا، ص338.</ref>  او از محضر استادانی مانند عبدالجبار بن محمد جراحی، ابومنصور احمد بن ابوالعلاء، محمد بن جبرئیل ماحی، احمد بن منجویه حافظ، ابوسعید محمد بن موسى صیرفی و علی بن محمد طرازی، بهره برده است.<ref>جامی، نفحات الانس، بی‌تا، ص338؛ بور کوی، سرگذشت پیر هرات، 1360ش، ص4.</ref> 
==شاگردان==
خواجه عبدالله، شاگردان زیادی تربیت نمود مانند عیسی سجزی، عبدالملک کروخی، محمد صیدلانی، علی بخاری، عبدالسلام هروی، مرزوق هروی و احمد سمرقندی. از میان این شاگردان سجزی و کروخی کاتب برخی از آثار او بوده‌اند.<ref>عطار، تذکرة الاولیاء، بی‌تا، ج3، ص1185.</ref>  پیر هرات از طریق خطابه، وعظ، امر به معروف و نهی از منکر، به تربیت شاگردان و مریدان خود می‌پرداخت و آنان را در عمل و پای‌بندی به اصول و فروع ترغیب می‌کرد.<ref>انصاری، صد میدان، 1368ش، ص14.</ref>  شعر و نثر از دیگر روش‌های تربیتی او بود که مطالب مهم تربیتی را در قالب شعر و نثر بیان می‌کرد. او با این روش، علاوه بر تربیت شاگردان، افکار مخالفان خود را نیز جواب می‌داد.<ref>غلامرضایی، سبک‌شناسی نثرهای صوفیانه از اویل قرن پنجم تا اوایل قرن هستم، 1388ش، ص517.</ref> 
==جایگاه اجتماعی===
پیر هرات به‌عنوان یکی از شخصیت‌ها و عالمان بزرگ حنبلی، از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردار بود. او در هرات به شیخ‌الاسلام معروف شد.<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، 1362ش، مقدمه.</ref>  بعد از فوت استاد خود امام یحیی بن عمار شیبانی، به‌جای او نشست و به وعظ و تفسیر قرآن پرداخت. درخانقاه به دستگیری از مریدان و برقراری مجالس مشغول بود. او چنان جایگاه و منزلتی یافت که مورد توجه خلفای زمان خود خلیفه القائم‌بامرالله و خلیفه المقتدی قرار گرفت. آنها هدایا و خلعت‌های زیادی را برای او می‌فرستادند.<ref>بور کوی، سرگذشت پیر هرات، 1360ش، ص139-143.</ref>  خواجه عبدالله، بعد از وفات نیز مورد توجه مردم بود و امروزه افراد بسیاری به زیارت آرامگاه او می‌روند و از وی طلب حاجت می‌کنند.<ref>«آرامگاه خواجه عبدالله انصاری در شهر هرات» خبرگزاری تسنیم؛ «مزار خواجه عبدالله انصاری» سایت سیستم جامع معلومات گردشگری افغانستان.</ref> 
==دیدگاه امام خمینی درباره پیر هرات==
امام خمینی از خواجة هرات به‌ عارف کامل، حکیم و سالک الی‌الله یاد و به آثار عرفانی او توجه خاص کرده و دیگران را به خواندن آن سفارش نموده است.<ref>خمینی، شرح چهل حدیث، 1388ش، ص28-31؛ خمینی، صحیفه امام، 1368ش، ج18، ص442.</ref> 
==سیرة عملی==
پیر هرات، در دوران جوانی خود با تنگ‌دستی زندگی کرد و در میان‌سالی در خوراک و پوشاک همچون مریدان و یاران خود، ساده و بی‌آلایش بود. وی همواره از افراد توانگر و دولت‌مردان دوری می‌کرد، از بزرگان و صاحب‌منصبان دولتی جز عطر و قربانی چیز دیگری نمی‌پذیرفت.<ref>جامی، نفحات الانس، بی‌تا، ص352-353.</ref>  در سیرة عرفانی و مشرب صوفیانة خود، پیرو کتاب و سنت بود و بر لزوم تطابق طریقت با شریعت پافشاری می‌کرد. او معتقد بود که تنها راه رسیدن به حقیقت، پیمودن شریعت است.<ref>انصاری، صد میدان، 1368ش، ص8.</ref> 
==آثار==
از خواجه عبدالله، آثار زیادی در عرفان و تفسیر به‌جا مانده است؛ مانند منازل السائرین، ذم الکلام و اهله، تفسیر الهروی، مختصر فی آداب الصوفیه، السالکین لطریق الحق، مناقب الامام احمد حنبل، صد میدان، المعارف، فی المناجات، الهی‌نامه، مناجات‌نامه، محبت‌نامه، طبقات الصوفیه، در تصوف.<ref>انصاری، طبقات الصوفیه، 1362ش، مقدمه.</ref> 
==درگذشت==
پیر هرات در ۲۲ ذی‌حجۀ ۴۸۱ق در هرات درگذشت و در منطقه گازرگاه، مکانی که در آن سکونت داشته و به تربیت شاگردان می‌پرداخت، به خاک سپرده شد.<ref>کارزگاه مدفن پیر هرات،1355ش، مقدمه؛ جامی، نفحات الانس، بی‌تا،ص355، بور کوی، سرگذشت پیر هرات، 1360ش، ص145.</ref>  اولین بنای آرامگاه پیر هرات توسط سلطان غیاث‌الدین محمد بن سام غوری (558-599ش) نهاده شد. بنای فعلی آرامگاه او در سال 829 توسط شاهرخ سلطان صورت گرفت که تاکنون به‌همان شکل باقی است. این مکان، دارای یک باغ و سه صحن است که از خشت ساخته ‌شده است.<ref>کارزگاه مدفن پیر هرات، 1355ش، ص9-14.</ref> 
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* «آرامگاه خواجه عبدالله انصاری در شهر هرات» خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار: 27 آبان 1393ش.
* انصاری، خواجه عبدالله، صد میدان، به‌تحقیق دکتر قاسم انصاری، تهران، طهوری، 1368ش.
* انصاری، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، با مقدمه حسین آهی، تهران، فروغی، چ1، 1362ش.
* بور کوی، ژرژ، سرگذشت پیر هرات، ترجمه روان فرهادی، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری الست فردا 1360ش.
* پوهاند نوین، کارزگاه مدفن پیر هرات، کابل، انجمن تاریخ افغانستان، 1355ش.
* جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، تهران، بی‌نا، بی‌تا.
* خرمشاهی، بهاءالدین، قرآن‌پژوهی، تهران، فرهنگی مشرق، 1386ش.
* خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1388ش.
* خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1368ش.
* عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، تذکرة الاولیاء، به‌تصحیح علامه قزوینی، تهران، بی‌نا، بی‌تا.
* غلامرضایی، محمد، سبک‌شناسی نثرهای صوفیانه از اوایل قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1388ش.
* کرامتی مقدم، سید علی، «شاخص‌های سبکی صد میدان خواجه عبدالله انصاری»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال سوم، شماره ۹، 1393ش.
* «مزار خواجه عبدالله انصاری» سایت سیستم جامع معلومات گردشگری افغانستان، تاریخ انتشار: 4 اسفند 1396ش.