در حال ویرایش پیش‌نویس:توحید

<big>'''توحید؛'''</big> باور به یگانگی خدا در فرهنگ اسلامی.	

توحید، از باورهای بنیادین در سبک زندگی اسلامی است که تمام روابط انسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مایۀ تکامل فردی و اجتماعی دانسته می‌شود. انسان موحد، با تکیه بر نگرش توحیدی در سبک زندگی، طاغوت‌ها را نفی می‌کند و از کرنش و تملّق‌گویی در برابر قدرت‌های ظالم پرهیز کرده و با زمینه‌سازی برای برپایی قسط و عدل در جامعه، موجبات سعادت و نیک‌بختی خود و دیگران را فراهم می‌سازد.
==مفهوم‌شناسی==
واژۀ عربی توحید به‌معنای یکی بودن و یکی دانستن، <ref>جوهری، تاج اللغۀ و صحاح العربیۀ، 1404ق، ج2، ص547، إبن‌منظور، لسان‌العرب، بی‌تا، ج3، ص450. </ref> در اصطلاح، پایه‌ای‌ترین اصل اعتقادات اسلامی است و براساس آن، باور به یگانگی خداوند<ref>صدوق، اعتقادات الإمامیه، 1371ش، ص7-8؛ مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص165.</ref>  امری فطری بوده <ref>صدرالمتألهین، المبدأ و المعاد، 1354ش، ص16.</ref> و خدای یکتا مبدأ آغازین نظام هستی به‌شمار می‌آید. <ref>جوادی‌آملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص23.</ref> در مجموعۀ روایات اسلامی نیز همین معنا برای توحید به‌کار رفته است؛ <ref>نهج‌البلاغه، ترجمۀ دشتی، حکمت 253، 486؛ صدوق، التوحید، 1398ق، ص95.</ref> برخی صاحب‌نظران در کنار باور به خدا و یکتایی او، آموزۀ توحید را شامل باور به حاکمیت ارزش‌های الهی بر جامعه، نفی حاکمیت طاغوتی، استبدادی، فاسد و طغیانگر بر ارزش‌های انسانی و اصیل <ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3199 «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان زنجان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> و نفی عبودیت غیرخدا، <ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2735 «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> دانسته‌اند.
==پیشینه==
بررسی آیات قرآن نشان می‌دهد اعتقاد به توحید و یکتاپرستی ریشه در نهاد آدمی دارد <ref>سورۀ روم، آیۀ 30.</ref> و انسان با مراجعه به فطرت خویش، آن را می‌‌یابد. <ref>سورۀ عنکبوت، آیۀ 61.</ref> آیات قرآن، با بیان سرگذشت انبیا و دعوت به پرستش خدای یکتا <ref>سور، هود، آیۀ 26-50-61.</ref> و تقابل با مظاهر شرک و بت‌پرستی، جلوه‌هایی از تاریخ یکتاپرستی را نشان ‌می‌دهد. دعوت به توحید و دین حنیف در زمان ابراهیم و برخورد او با بت‌ها و شکستن آنها، <ref>سورۀ انبیاء، آیۀ 58.</ref> نقطۀ عطفی در تاریخ یکتاپرستی به‌شمار می‌رود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224465/%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF مجتهد شبستری و دیگران، «توحید»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> 
==جایگاه و اهمیت==
توحید از نظر قرآن، اساس آموزه‌های دینی و ریشۀ تمام معارف و عقاید اسلامی است. اهمیت و جایگاه توحید در قرآن، با تعابیری مانند نخستین ره‌آورد پیامبران، <ref>سورۀ نحل، آیۀ 36؛ سورۀ اعراف، آیۀ 59.</ref> هماهنگ‌کننده موجودات عالم هستی، <ref>سورۀ آل‎عمران، آیۀ 18.</ref> محور اتحاد جوامع بشری و ادیان آسمانی، <ref>سورۀ حجرات، آیۀ 13.</ref> مایۀ آرامش در پرتو دلبستگی به خدا، <ref>سورۀ بقره، آیۀ 256؛ سورۀ رعد، آیۀ 28.</ref> زندگی در امنیت <ref>سورۀ دخان، آیۀ 51؛ سورۀ انعام، آیۀ 82.</ref> و دستیابی به شناخت صحیح از خود و عالم هستی، <ref>سورۀ بقره، آیۀ 156.</ref> تبیین شده است. در روایات اسلامی نیز توحید نصف دین، <ref>حرعاملی، وسائل‌الشیعه، 1416ق، ج9، ص371.</ref> نشانۀ استواری ایمان، مایۀ خشنودی خدا، سبب ورود به بهشت و دور شدن از شیطان <ref>نهج‌البلاغه، ترجمۀ دشتی، خطبۀ 2، ص26.</ref> بیان شده است. امام رضا در حدیث سلسلۀ‌الذهب، <ref>صدوق، عیون أخبارالرضا، بی‌تا، ج2، ص135.</ref> دستیابی به جامعۀ امن و دوری از کشمکش‌ها و در امان ماندن از عذاب الهی را در سایۀ بازگشت به توحید، و پذیرفتن ولایت ائمه میسر دانسته است.<ref>[https://al-falah.ir/content/detail/2337/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF «حدیث سلسلۀ‌الذهب نماد توحید»، وب‌سایت فلاح.]</ref>  
==ابعاد توحید==
اندیشمندان مسلمان بر اساس آموزه‌های اسلام، توحید را از دو وجه نظری و عملی مورد توجه قرار داده‌اند: 
===الف- توحید نظری===
توحید در سطح باور، سه گونه است؛ اعتقاد به حقیقت بی‌همتا و نفی هر خداوندی غیر او؛ <ref>الله‌بداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامۀ کلام تخصصی، 1392ش، ص152.</ref> اعتقاد به یگانگی عینی صفات با ذات و نفی هرگونه صفات زائد از ذات الهی؛ اعتقاد به اینکه تنها موجود مستقل و أثرگذار در هستی، خداوند است. <ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید،1381ش، ص136-137.</ref> این مرتبه از توحید، خود دارای ابعادی است؛ توحید در خالقیت: آفرینش تنها از آنِ خدا است؛ توحید در ربوبیت: تدبیر امور عالم و قانون‌گذاری آن برعهدۀ خدا است؛ توحید در مالکیت: مالک حقیقی جهان هستی اعم از آسمان و زمین، انسان و فرشته و اعضا و جوارح آدمی خداوند است؛ توحید در حاکمیت: حاکمیت مطلق جهان و حق تصرف در آن حقیقتاً برای خدا است؛ توحید در رازقیت: تنها خداوند روزی‌رسان انسان و هر جنبنده‌ای است.<ref>الله‌بداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامۀ کلام تخصصی، 1392ش، ص173-194.</ref>  
===ب- توحید عملی===
توحید در عمل، مراتبی دارد؛ توحید در عبادت: انسان در عمل، کسی را جز خدا پرستش نکند؛ <ref>مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص173.</ref> توحید در اطاعت: تنها از خدا فرمان بپذیرد و تسلیم اوامر او بوده و از فرمانِ غیر اطاعت نکند؛ <ref>الله‌بداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامۀ کلام تخصصی، 1392ش، ص207.</ref> توحید در توکل: در کارها تنها بر خداوند تکیه کند و نتیجۀ آن را به خدا بسپارد؛ <ref>الله‌بداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامۀ کلام تخصصی، 1392ش، ص209.</ref> توحید در استعانت: از کسی جز خدا کمک نخواهد و او را مؤثر حقیقی بداند؛ <ref>مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص174.</ref> توحید در شفاعت: خدا را شفیع خود قرار دهد و از او طلب آمرزش کند؛ <ref>الله‌بداشتی، توحید و صفات الهی: درسنامۀ کلام تخصصی، 1392ش، ص212.</ref> همچنین امید به خدا داشتن و تنها از او ترسیدن و دل در گرو محبت خدا دادن، گونه‌های دیگری از توحید عملی است.<ref>مصباح یزدی، خداشناسی، 1396ش، ص175-176.</ref> 
==جهان‌بینی توحیدی==
در اندیشۀ اسلامی، جهان‌بینی عبارت است از برداشت کلی از مجموع جهان هستی که مبنا و زیرساخت عمل انسان واقع می‌شود. تعبیر و تفسیر انسان از جهان، تفسیری الهی یا برداشتی مادی‌گرایانه است. <ref>مطهری، مجموعۀ آثار، 1384ش، ج3، ص24-52.</ref> بر اساس جهان‌بینی توحیدی، حرکت و صیرورت انسان و موجودات آفرینش به‌سمت خداوند بوده و سعادت انسان در گروی شناخت هدف نهایی است. <ref>[https://khl.ink/f/2815 «بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]  </ref> اعتقاد به تداوم حیات پس از مرگ، <ref>[https://khl.ink/f/3039 «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.] </ref> سازگاری علم و دین، <ref>[https://khl.ink/f/3263 «بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> دعوت به وحدت و توجه به تعالی و پیشرفت <ref>[https://khl.ink/f/2760 «بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> از شاخصه‌های این جهان‌بینی است. در مقابل، جهان‌بینی مادی قرار دارد که با نگاه مادی و سودجویانه به عالم آفرینش و با استفاده از قدرت نظامی و سیاسی، ملت‌ها را به استثمار و زنجیر می‌کشاند. <ref>[https://khl.ink/f/20482 «بیانات در دیدار قاریان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> در این نوع تلقی از جهان‌بینی، قطع رابطۀ انسان با خدا منجر به انحطاط معنوی و لغزش‌های اخلاقی، ناامیدی و سرگردانی و افول تمدن‌ها می‌شود.<ref>[https://khl.ink/f/35137 «بیانات در مراسم جشن تکلیف دانش‌آموزان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref>  
==سبک زندگی توحیدی==
از دیدگاه اندیشمندان اسلامی، سبک زندگی و رفتار اجتماعی، تابع تفسیر انسان از مبدأ هستی، ماهیت و هدف زندگی است. <ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21252 «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، ‌وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]    </ref> در ایدئولوِژی اسلامی، توحید، بینشی فعال و سازنده است که در بنای جامعه و ادارۀ آن، ترسیم خط سیر و حفظ آن، نقش تعیین‌کننده دارد. <ref>خامنه‌ای، طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن، 1396ش، ص219.</ref> با چنین تفکری، تنها خداوند صلاحیت تعیین سبک زندگی و ارائۀ برنامۀ ارتباطات انسانی در نظام تکوین و تشریع را دارد. <ref>[https://tamhid.ir/wp-content/uploads/2017/07/rohe-tohid.pdf خامنه‌ای، «روح توحید نفی عبودیت غیر خدا»، وب‌سایت دفتر مطالعات فرهنگی تمهید.]</ref> با حاکمیت یافتن تفکر توحیدی بر زندگی انسان، تمدنی عظیم شکل می‌گیرد که بر مبانی پیشرفت و رفع مسائل و مشکلات استوار است. <ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21252 «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، ‌وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> چنین سبکی، بسترساز عبودیت ‌الهی در حیات انسانی است. به همین دلیل، هر فردی با توجه به میزان أثرپذیری از توحید، تأثیر عملی آن را در زندگی خود درمی‌یابد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/115099/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B9%D9%82%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C «نقش عقیده به توحید در سبک زندگی»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> 
==آثار و نتایج باور به توحید==
برخی از آثار و نتایج حاصل از باور توحیدی، که در عرصۀ‌های فردی و اجتماعی ظهور می‌یابند، عبارت است از:
# دستیابی به درک و بینش عمیق نسبت به خود، جهان هستی و پدیده‌های آن؛ 
# ارضای نیازهای بنیادین مانند نیاز به کمال، حقیقت‌جویی و محبت؛ 
# مقدم دانستن خواست و رضایت الهی در زندگی؛ 
# شکر و سپاسگزاری دائمی از خداوند؛  
# زندگی عزت‌مندانه و سرافرازانه؛  
# برخورداری از آرامش و طمأنینه در برخورد با مشکلات؛ 
# بهره‌مندی از حُسن اخلاق با دیگران بر پایۀ هدف و انگیزۀ الهی؛ 
# دوری از خوف و اندوه در زندگی؛ 
# خدمت و ‌کمک‌رسانی به هم‌نوعان به‌دور از اهداف مادی و دنیوی؛<ref>[http://journals.miu.ac.ir/?_action=article&kw=4192&_kw=%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1 طجری و ناصری‌فرد، «اثربخشی توحید افعالی در سبک زندگی اخلاقی»، 1400ش، ص95-104.]</ref>  
# زایل شدن رذایل اخلاقی از جمله، عجب و خودبرتربینی، حسادت، طمع، ریا، کبر و طغیان؛<ref>[https://ensani.ir/fa/article/460695/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D نجفی و دیگران، «نقش توحیدگرایی در تربیت اخلاقی براساس دیدگاه علامه طباطبایی»، 1399ش، ص50.]</ref>  
# اصلاح امور جامعه و مبارزه با فساد؛ 
# پذیرش مقدرات الهی؛ 
# گرایش به حق و عدالت‌خواهی؛ 
# حرّیت و آزادی از قید طاغوت‌های بیرونی و درونی؛ 
# تعظیم شعائر الهی؛<ref>قلی‌پور، تبیین توحید افعالی و نقش آن در سبک زندگی از منظر قرآن، 1395ش، ص137-147.</ref>  
# جهاد در راه خدا؛ 
# امید به استجابت دعا؛ 
# باور به نظام أحسن؛ 
# عفو و گذشت و غلبه بر خشم و غضب؛ 
# حفظ امانت‌های الهی؛ 
# دوستی و دشمنی برای خدا؛<ref>اکبری، بررسی تأثیر توحید بر سبک زندگی با تأکید بر نهج‌البلاغه، 1396ش، ص161.</ref>  
# برطرف شدن مشکلات اساسی بشریت؛<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10664 «بیانات در نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref>  
# تحقق نظام اسلامی؛<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8988 «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref>  
# انسجام و هماهنگی حاکم بر اجزای جهان آفرینش.<ref> [https://khl.ink/f/2234 «بیانات در دیدار جمعى از دانشجویان و طلاب به‌مناسبت روز وحدت حوزه و دانشگاه»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> 
==جامعۀ توحیدی==
بزرگ‌ترین رسالت توحید، بنای جامعۀ توحیدی است؛ به‌معنای جامعه‌ای که تحت فرمان خداوند است و گروه‌های انسانی در آن جامعه از یکدیگر بر حَسب حقوق و مزایا جدا نمی‌شوند. همه در یک مسیر و با یک نوع امکانات و حقوق، زندگی و حرکت می‌کنند و هر فردی با توجه به تلاش خود از مزایای آن بهره‌مند می‌شود. عبودیت و اطاعت از خدا و نفی عبودیت از غیر او از مؤلفه‌های اساسی در جامعۀ توحیدی است که سازندگی فردی و اجتماعی را به‌دنبال دارد. در چنین جامعه‌ای، خالق، معبود و مدبرِ عالم تنها خدا است و تمام موجودات عالم هستی  با یکدیگر ارتباط داشته و مجموعۀ منسجمی را شکل می‌دهند.<ref>خامنه‌ای، طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن، 1396ش، ص265-279.</ref>  
==جایگاه توحید در نظام‌ ارزشی اسلام==
در نظام ارزشی اسلام، ملاک ارزشیابی افعال، تأثیری است که یک رفتار اختیاری در تکامل روحی و معنوی انسان دارد. یک امر زمانی ارزش پیدا کرده و در تکامل انسان مؤثر واقع می‌شود که با انگیزۀ الهی انجام شود و محرک اصلی و جهت‌دهندۀ به آن رفتار، توجه به خدا است. در میان مفاهیم ارزشی اسلام، تقوا کلی‌ترین ارزش در رفتار و ملکات اخلاقی به‌شمار می‌آید که سایر ارزش‌ها از جمله عدالت و حق‌جویی، علم، ایثار و از خودگذشتگی از مصادیق آن خواهد بود. عبادت نیز به‌عنوان مسئولیت در مقابل خدا، از دیگر مفاهیم ارزشی اسلام بوده که مخصوص جوامع توحیدی است. بنابراین، هر عمل اختیاری که از انگیزۀ الهی برخوردار است دارای ارزش مثبت لحاظ می‌شود.<ref>مصباح یزدی، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، 1375ش، ص84-114.</ref>  
==منزلت خانواده در جهان‌بینی توحیدی==
در جهان‌بینی توحیدی، خانواده اولین و مهم‌ترین نهاد اجتماعی است که با ازدواج زن و مرد شکل گرفته و نقش به‌سزایی در تکوّن شخصیت و تکامل اخلاقی فرد و جامعه دارد. در نگاه توحیدی جایگاه انسانی زن و مرد یکی است و هیچ‌کدام بر دیگری برتری ندارند مگر در تقوا. بر این اساس وظایف و تکالیف اخلاقی متقابل نسبت به هم بر محور کرامت انسانی شکل می‌گیرد و موجب ایجاد عشق و محبت به همدیگر شده و سبب تقویت رابطۀ زوجین و استحکام نهاد خانواده می‌شود. پذیرش جهان‌بینی توحیدی مستلزم انجام وظایف و تکالیف خانوادگی است که نشانۀ عبودیت و بندگی انسان به ساحت خداوند است.<ref> [http://akhlagh.morsalat.ir/article_68055.html محدر، «تحلیلی فلسفی نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده»، 1398ش، ص39-54.]</ref> 
==نقش توحید در اندیشۀ سیاسی اسلام==
در تفکر اسلامی، سیاست، امری عبادی، مقدس و باارزش‌ترین تکاپوی انسانی است که در راستای هدف انبیای الهی منظور شده و در خدمت دین و اخلاق است. <ref>جعفری، حکمت اصول سیاسی اسلام، 1379ش، ص48.</ref> سیاست‌مدار موحد، اندیشۀ توحیدی را شالودۀ اصلی نظام سیاسی خود قرار داده به‌نحوی که کثرت‌های درون جامعه و نظام سیاسی حاکم بر آن در عینِ وحدت است. <ref>[https://se.qom.iau.ir/article_541010.html بهروزی‌لک و دیگران، «استلزامات سیاسی توحید براساس دیدگاه‌های آیت‌الله جوادی آملی»، 1394ش، ص42.]</ref> در این نظام سیاسی، قدرت منحصر به خداوند است و قدرت دیگر حاکمان و تصرفات آنها در ملک خدا باید از مشروعیت الهی بهره‌مند بوده و براساس رضایت الهی انجام گیرد. <ref>[https://www.namayenarjes.com/paper/32573/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B6%D8%A7%D8%A6%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B5%D9%84-%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF-%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D8 ذوالفقاری، «اقتضائات اصل توحید نظری در اندیشۀ سیاسی اسلام با تأکید بر دیدگاه کلامی و سیاسی آیت‌الله مصباح و آیت‌الله جوادی آملی»، 1392ش، ص9-11.]</ref> با چنین مبنایی، همۀ شئون سیاست رنگ عبودیت گرفته و رقابت سیاسی، به‌معنای رقابت در خدمت به خلق خدا قلمداد می‌شود.<ref>مصباح ‌یزدی، پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی، 1391ش، ص141.</ref> 
==نظام اقتصادی در مکتب توحید==
در جهان‌بینی توحیدی، خداوند مالک همۀ اموال است <ref>سورۀ نور، آیۀ 33.</ref> و امکان بهره‌برداری از اموال و نعمات الهی برای نوع انسان فراهم شده است. <ref>سورۀ جاثیه، آیۀ 13.</ref> با توجه به آیاتی که هدف خلقت را عبودیت معرفی می‌کنند،<ref>سورۀ نازعات، آیۀ56.</ref>  لازم است نحوۀ ادارۀ مالی و نظام اقتصادی جامعه با درنظر گرفتن نیازهای اجتماعی در مسیر عبودیت و رسیدن به رشد و تعالی جامعۀ انسانی تعیین شود. با این پیش‌فرض، مقولۀ اقتصاد از یک امر مادی ناظر به تولید و ثروت به یک امر معنوی زمینه‌ساز برای رشد و تعالی تغییر می‌یابد و موجب تحقق عبودیت اجتماعی، استقلال اقتصادی جوامع و رفع وابستگی مالی می‌شود. عدم درنظر گرفتن این مسئله و روی‌آوردن به نظام‌های اقتصادی غیرالهی، تبعاتی هم‌چون: گسترش دایرۀ فقر، محرومیت اجتماعی از برکات آسمانی و زمینی و گرفتار شدن ملت‌ها به ناهنجاری‌های روانی را به‌دنبال دارد. بنابراین، هر تئوری اقتصادی که در خلاف جهت مسیر رو به رشد و کمال قرار می‎گیرد و موجب ظهور فساد در زمین می‌شود <ref>سورۀ روم، آیۀ 41.</ref> مردود بوده و مصداقی از شرک عملی به‌حساب می‌آید.<ref>[https://journal.ut.ac.ir/article_94237.html عرب‌صالحی و پیشوایی، «کارکردها و لوازم الهیاتی توحید اجتماعی در فلسفۀ علم اقتصاد با محوریت آیات قرآن»، 1402ش، ص221-228.]</ref>  
==نقش توحید در نظام‌سازی‌های اجتماعی==
در اندیشۀ مصلحان مسلمان، توحید تنها اعتقاد به وحدانیت ذات و صفات نیست؛ بلکه آیات قرآن سراسر دعوت به جهان‌بینی توحیدی و نفی هرگونه شرک و تحول بنیادین جامعۀ جاهلی به جامعۀ موحد و یکتاپرست و باطل شمردن هر حکومت استبدادی است. این فهم از توحید، مبارزه علیه وضع نامطلوب و اصلاح جامعه را به‌دنبال خواهد داشت.<ref>[https://qabasat.iict.ac.ir/article_253569.html عرب‌صالحی و پیشوایی، ««توحید اجتماعی»، ماهیت، تعریف و نسبت آن با «توحید اعتقادی»»،1401ش، ص102-103.]</ref>  

امام خمینی معتقد است انسان تنها در برابر ذات الهی باید تسلیم بوده و از هیچ انسانی نباید اطاعت کند. هیچ انسانی حق ندارد انسان‌های دیگر را به تسلیم خود مجبور ساخته و انسان یا ملتی را از آزادی محروم سازد.<ref>خمینی، صحیفۀ امام، 1389ش، ج5، ص387.</ref> 

از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای، توحید به‌مثابه سنگ بنای زندگی اجتماعی و فردی انسان‌ها، <ref>خامنه‌ای، طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن، 1396ش، ص239.</ref> روش زندگی انسان‌ها و حاکم کردن خدا در زندگی و دخالت ندادن قدرت‌های طاغوتی و شیطانی در زندگی انسان است. تحقق بخشیدن این معنا در زندگی، بشر را به سعادت حقیقی و رستگاری دنیوی و اخروی می‌رساند و با چنین رویکردی، دنیا در خدمت تکامل و تعالیِ حقیقی انسان قرار می‌گیرد.<ref>[https://khl.ink/f/3196 «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> 

از نظر شهید مطهری، در جهان‌بینی توحیدی، جهان تک‌قطبی و هدفمند بوده و موجودات در چنین بستری تکامل می‌رسند. انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات، مسئول تکمیل و تربیت خود و اصلاح جامعۀ خویش است. در این نوع جهان‌بینی، مسئولیت و تعهد افراد در برابر یکدیگر معنا پیدا می‌کند.<ref>مطهری، جهان‌بینی توحیدی، 1385ش، ص18.</ref> 

سید‌قطب، زیربنای تئوریک اسلام را اصل شهادت به یگانگی خداوند می‌داند. او معتقد است، اسلام در یک تئوری محض تجسم پیدا نمی‌کند و کسانی که از جهت اعتقادی و انجام مناسک عبادی اسلام را پذیرفته ولی عملاً در ترکیب سیستمی جامعۀ جاهلی انضمام یافته‌اند، نمی‌توانند از جهت عملی به اسلام موجودیت بخشند. بر این ‌اساس، لازم است یک جامعۀ نظام‌مند و مستقل و گسسته از جامعۀ جاهلی تحقق یابد.<ref>سید‌قطب، نشانه‌های راه، 1378ش، ص34-35. </ref> 

علامه طباطبایی معتقد است سعادت زندگی واقعی انسان با رسیدن به حد کمال مکارم اخلاق در سایۀ زندگی اجتماعی صالح تحقق می‌یابد. تمام معارف الهی، اخلاق فاضله، قوانین دینی از جمله عبادات، معاملات و امور سیاسی-اجتماعی و هرچه انسان در فعل و عمل به آن نیازمند است براساس اصلِ توحید بنا شده است <ref>طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج1، ص98.</ref> و روح توحید در مرتبۀ نازله در اخلاق و اعمال و باورها جاری بوده و این اعمال و اخلاق در مرتبۀ صعود با توحید سازگار است. <ref>طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج4، ص172.</ref> از این منظر، توحید در متن و سراسر زندگی فرد موحد جریان دارد.<ref>طباطبایی، مجموعه رسائل، 1387ش، ج1، ص44.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}
 
==منابع==
* قرآن کریم.
* إبن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
* اکبری، محمدجواد، بررسی تأثیر توحید بر سبک زندگی با تأکید بر نهج‌البلاغه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه باقرالعلوم، 1396ش.
* الله‌بداشتی، علی، توحید و صفات الهی: درسنامۀ کلام تخصصی، قم، دانشگاه قم، 1392ش. 
* بهروزی‌لک، غلام‌رضا و دیگران، «استلزامات سیاسی توحید براساس دیدگاه‌های آیت‌الله جوادی آملی»، نشریۀ سپهر سیاست، شمارۀ 4، تابستان 1394ش.
* «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 6 اسفند 1388ش.
* «بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1375ش.  
* «بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی»، ‌وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 23 مهر 1391ش.    
* «بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 26 آذر 1383ش.                
* «بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان زنجان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 22 مهر 1382ش.     
* «بیانات در دیدار جمعى از دانشجویان و طلاب به‌مناسبت روز وحدت حوزه و دانشگاه»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 29 آذر 1369ش.
* «بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1374ش.
* «بیانات در دیدار قاریان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 31 تیر 1391ش.           
* «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 10 دی 1373ش.        
* «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 12 آذر 1379ش.                     
* «بیانات در دیدار کارگزاران نظام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 2 مهر 1382ش.
* «بیانات در مراسم جشن تکلیف دانش‌آموزان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 23 آذر 1395ش.  
* «بیانات در نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 10 آذر 1389ش.       
* جعفری، محمدتقی، حکمت اصول سیاسی اسلام، تهران، زوار، 1379ش.
* جوادی‌آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، إسراء، 1383ش.
* جوهری، اسماعیل بن حماد، تاج اللغه و صحاح العربیۀ، بیروت، دارالعلم للملایین، 1404ق.
* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، قم، مؤسسۀ آل‌البیت لإحیاء التراث، 1416ق.
* خامنه‌ای، سیدعلی، «روح توحید نفی عبودیت غیر خدا»، وب‌سایت دفتر مطالعات فرهنگی تمهید، تاریخ بازدید: 10 دی 1402ش.
* خامنه‌ای، سیدعلی، طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن، قم، مؤسسۀ فرهنگی ایمان جهادی، 1396ش.
* خمینی، روح‌الله، صحیفۀ امام، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1389ش.
* ذوالفقاری، محمد، «اقتضائات اصل توحید نظری در اندیشۀ سیاسی اسلام با تأکید بر دیدگاه کلامی و سیاسی آیت‌الله مصباح و آیت‌الله جوادی آملی»، نشریۀ معرفت سیاسی، شمارۀ 10، زمستان 1392ش.
* سیدقطب، نشانه‌های راه، ترجمۀ سیدمحمود محمودی، تهران، احسان، 1378ش.
* صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفۀ ایران، 1354ش.
* صدوق، محمد بن علی، التوحید، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1398ق.
* صدوق،  محمد بن علی، اعتقادات الإمامیه، ترجمۀ محمدعلی حسنی، تهران، علمیۀ الإسلامیۀ، 1371ش.
* صدوق، محمد بن علی، عیون أخبارالرضا، تهران، جهان، بی‌تا.
* طباطبایی، محمدحسین، المیزان، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1374ش.
* طباطبایی، محمدحسین، مجموعه رسائل، قم، بوستان کتاب، 1387ش.
* طجری، علی‌بهرام و ناصری‌فرد، رضا، «اثربخشی توحید افعالی در سبک زندگی اخلاقی»، نشریۀ پژوهش در علوم رفتاری و تربیتی با رویکرد اسلامی، شمارۀ 2، پاییز و زمستان 1400ش.
* عرب‌صالحی، محمد و پیشوایی، فریده ««توحید اجتماعی»، ماهیت، تعریف و نسبت آن با «توحید اعتقادی»»، نشریۀ قبسات، شمارۀ 104، تابستان 1401ش.
* عرب‌صالحی، محمد و پیشوایی، فریده، «کارکردها و لوازم الهیاتی توحید اجتماعی در فلسفۀ علم اقتصاد با محوریت آیات قرآن»، نشریۀ فلسفۀ دین، شمارۀ3، پاییز 1402ش.
* قلی‌پور، سمیه، تبیین توحید افعالی و نقش آن در سبک زندگی از منظر قرآن، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، قم، دانشگاه معارف اسلامی، 1395ش.
* مجتهد شبستری و دیگران، «توحید»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1394.
* محدر، تقی، «تحلیلی فلسفی نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده»، نشریۀ اخلاق، شمارۀ 35، زمستان 1398ش.
* مصباح‌ یزدی، محمدتقی، آموزش‌ عقاید، تهران، چاپ و نشر بین‌الملل، 1381ش.
* مصباح یزدی، محمدتقی، پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی، نگارش غلام‌رضا متقی‌فر، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ش.
* مصباح یزدی، محمدتقی، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، قم، شفق، 1375ش.
* مصباح یزدی، محمدتقی، خداشناسی، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1396ش.
* مطهری، مرتضی، جهان‌بینی توحیدی، تهران، بنیاد علمی و فرهنگی شهید مرتضی مطهری، 1385ش.
* مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار، تهران، صدرا، 1384ش.
* نجفی، حسن و دیگران، «نقش توحیدگرایی در تربیت اخلاقی براساس دیدگاه علامه طباطبایی»، نشریۀ علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، شمارۀ 14، بهار و تابستان 1399ش.
* «نقش عقیده به توحید در سبک زندگی»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 19 آبان 1397ش.
* نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، قم، امیرالمؤمنین، 1389ش.

[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: آموزه‌های دینی]]
[[رده: ادیان و مذاهب]]
[[رده: مناسک دینی]]
[[رده: مذهب شیعه]]