در حال ویرایش پیش‌نویس:نقالی

'''<big>نقالی،</big>''' آیین داستان‌گویی و هنر پرده‌خوانی با حرکات نمایشی و بیان خاص.

نقالی، بیان آهنگین یک واقعه یا قصه، به شعر یا نثر و با حرکات نمایشی در برابر جمعی از مردم است که در میان هنرهای ایرانی، شاخه‌ای از اشکال نمایشی به‌صورت انفرادی است. نقالان موضوع‌ها و مضامین متنوعی را در قالب قصه روایت می‌کنند. موضوع قصه‌ها بیشتر پیرامون شاهنامه و پهلوانان ایران است و مخاطب را در گذرگاه تاریخ با روش زندگی، منش و طرز تفکر گذشتگان آشنا می‌کند.
==مفهوم‌شناسی==
نقالی به‌معنی افسانه‌گویی و داستان‌سرایی در قهوه‌خانه‌ها و مجامعي مانند آن است که معمولا داستان و سرگذشت عیاران را با آهنگی خاص بازنمایی می‌کند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C?q=%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C دهخدا، لغتنامه، ذیل واژة نقالی.]</ref>  در سنت فرهنگی نقالي، نقالان داستان‌هاي تاريخي، شبه‌تاريخي و مذهبي را با كلامي سنجيده و بياني گرم و رسا میان مردم روايت مي‌كنند و با توجه به سطح فرهنگی مخاطبان، گاه نقل روایات را به‌سمت طنز و بداهه‌گویی می‌کشانند.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%86%D9%82%D9%91%D8%A7%D9%84%DB%8C «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref>  در نقالی، داستان‌های شاهنامه یا دیگر پهلوانان گاهی با زبان ساده و قابل درک برای همگان بیان می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/123738/fa#downloadbottom آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص36.]</ref>  
==تاريخچه==
پيش از اسلام، سرودخوان‌های دوره‌گردي در ايران باستان وجود داشتند كه با ساز و آواز قصه‌خواني مي‌كردند. در دورة اشكاني این سرودخوان‌ها را گوسان می‌نامیدند كه داستان‌هاي حماسي و مدح پادشاهان و قهرمانان باستان را برای مردم نقل می‌کردند.<ref> [https://www.sid.ir/paper/123738/fa آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص37.]</ref>  تاریخ‌نگاران معتقدند که گوسان‌ها نقش مهمی در نگه‌داشت سنت‌هاي ملي ايران داشتند و افسانه‌هاي كهن به كمك اين خنياگران گردآوري شده‌ است. در دورة ساساني نيز سرودخوان‌هایی بودند كه داستان‌هاي قومي و ملي را با نغمه و آواز براي مردم مي‌خواندند. بهرام چوبين، سردار ساساني قبل از رفتن به جنگ سرودخوانان را به‌ دربار فرا مي‌خواند تا حماسة هفت‌خوان اسفنديار و رنج‌هاي او را بخواند. باربد، خواننده و خنیاگر معروف دربار خسرو پرويز ساساني بود که تصنيف‌هايي دربارة پسران ديو، فتوحات و مجالس خسرو می‌خواند. همچنین داستان‌گوهایی در بخارا سرودهايي را در سوگ مرگ سياووش مي‌خواندند كه به این سرودها گريستن مغان می‌گفتند. بنابر روایات تاريخي، نصر بن‌ حارث، در مکه هر زمانی‌كه براي تجارت به حيره مي‌رفت نوشته‌هایی از داستان‌هاي پهلوانان ایرانی را تهیه می‌کرد و با خود به مكه مي‌برد و براي مردم قبيله مي‌خواند.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%86%D9%82%D9%91%D8%A7%D9%84%DB%8C «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref> 
در دورة اسلامي و به‌ویژه در سدة پنجم و ششم هجري شاخه‌ای از نقالی با رویکرد مذهبی شکل گرفت که در چارچوب آن، جنگ‌های صدر اسلام، پیامبر و دلاوری‌های امام علی در این جنگ‌ها را نقل می‌کردند و در وصف جان‌فشانی شهیدان کربلا و مدح خاندان نبوت شعر می‌سرودند و رسم نقل داستان‌هاي مذهبي را در فرهنگ نقالي ايران بنياد نهاده و ترویج دادند.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%86%D9%82%D9%91%D8%A7%D9%84%DB%8C «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref>  اوج شکوفایی این هنر در دورة صفویه بود.<ref>[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، 1396ش، ص169.]</ref>  به‌دلیل علاقه‌ای که شاهان صفوی به تصویرگری و نمایش داشتند از این هنر حمایت کردند و در بین مردم رایج شد. در آن دوره، قهوه‌خانه نهاد فعالی در انتقال فرهنگ و ادب کهن ملی و مذهبی ایران به عموم مردم به‌شمار می‌رفت و در آموزش اخلاق و منش پهلوانی و جوان‌مردی نقش مهمی داشت. 
در زمان صفوي، نقالان داستان‌های حماسی را ارباب معركه و نقالان اهل بيت را مداح می‌نامیدند. کسانی را که از احوال گذشتگان و زندگی پادشاهان نقل می‌کردند را قصه‌خوان می‌گفتند.<ref> [https://www.imna.ir/news/668508/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4%DB%8C «باستانی‌ترین هنر کشور در آستانه فراموشی»، خبرگزاری ایمنا.]</ref>  یکی از کهن‌ترین نقل داستان‌های پهلوانی و ملی، اشعار فردوسی در رابطه با خواندن شاهنامة ابومنصوری در میان جمعی از شنوندگان است.<ref> [https://www.sid.ir/paper/123738/fa آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص38.]</ref>  در دورة قاجار، قصه‌خواني رشد فراوان يافت و در حوزه‌هاي جغرافيايي و فرهنگي مختلف ايران قصه‌خواناني بودند كه داستان‌هاي حماسي قومي و محلي خود را همراه با حماسه‌هاي شاهنامه به نثر و نظم براي مردم نقل مي‌كردند. در این دوره، نقاشی شخصیت‌های مذهبی، تاریخ عاشورا، تصویر جبرئیل و سپاه اجنه بیش‌تر از دوره‌های دیگر بر روی پرده نقاشی می‌شد.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%86%D9%82%D9%91%D8%A7%D9%84%DB%8C «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref>   
==نقال== 
نقال به هنرمندی می‌گویند که داستان‌ها و وقايع تاریخی را به‌صورت انفرادی با حرکات و اشارات نمایشی برای سرگرم كردن مردم به نظم و نثر بیان کند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20130611084239-9424-61.pdf شریف‌خدایی و گودرزی، «نقّالي و جايگاه آن در نمايش‌های راديویی»، 1391ش، ص184.] </ref>  نقال‌ها به‌عنوان نگهبان داستان‌های حماسی، مذهبی و قومی ایران شناخته می‌شوند.<ref> [https://www.iribnews.ir/fa/news/3771185/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%D9%87-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D9%81%D8%B1-%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما.]</ref>  نقال‌ها معمولا از ویژگی‌های زیر بهره‌مند هستند: مهارت کلامی و فن بیان؛ صدای خوب و رسا؛ بیان قوی و استوار؛ حافظة قوی؛ تسلط کامل بر داستان‌های کهن حماسی و مذهبی؛ توجه به حرکات و رفتار هنگام بازگوکردن داستان؛ ذوق هنری و شوخ‌طبعی.<ref>[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، 1396ش، ص175.] </ref> 
==ابزار نقالی==
نقال برای پوشش خود با توجه به موضوع داستان از لباسی ساده، رزمی و یا لباس سنتی و بومی که به قوم خاصی تعلق دارد، استفاده می‌کند. هر نقال یک چوب تعلیمی، شمشیر یا شلاق برای اشاره به‌تصویر خاصی از پرده در قسمت‌های مختلف داستان در دست دارد. و در نهایت مهم‌ترین ابزار داستان‌گویی، پرده است. پرده‌ها به داستان و شخصیت‌های قصه شکل حقیقی می‌دهد.<ref> [https://aaligard.ir/naqqali-iranian-dramatic-story-telling/ پژوهان‌فر، « نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد.]</ref> 
==مکان‌های نقالی==
نقالی در قهوه‌خانه‌ها، گذرگاه‌ها، معابر، چهارسوهای بازار، کاروان‌سراها، صحن‌ مساجد، زیارتگاه‌ها  و به‌طور کلی در هر مکانی که از جمعیت بیشتری برخوردار بود انجام می‌شد.<ref> [https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، 1396ش، ص170.]</ref> 
==انواع نقالی==
===1.	 نقالی آیینی===
1.	1 مناقب‌خوانی؛  به‌معنای نقل روایت‌هایی از جنگ‌ها و پهلوانی‌هاي امام علی.

2.	1 فضایل‌خوانی؛ نقل رویدادهایی دربارة عمر و ابوبکر.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20130611084239-9424-61.pdf شریف‌خدایی و گودرزی، «نقّالي و جايگاه آن در نمايش‌های رادیویی»، 1391ش، ص186.]</ref> 

3.	1حمله‌خوانی؛ وقایعی دربارة زندگی و جنگ‌های پیامبر و امام علی که بیش‌تر از کتاب حملة حیدري برگرفته می‌شود.

4.	1روضه‌خوانی؛ ذکر وقایع و حوادث مذهبی، به‌ویژه واقعة کربلا.
      
5.	1سخنوری؛ خواندن اشعاری در مدح حضرت علی در شب‌های ماه رمضان.<ref> [https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، 1396ش، ص176.]</ref>
 
6.	1چاوشی‌خوانی؛ خواندن اشعاری با آداب خاص در بدرقه و استقبال حاجیان و زائران.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%DA%86%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%B4%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86) «چاووش‌خوانی آیین»، ویکی فقه.]</ref> 

===2.	نقالی حماسی===
1.	2شاهنامه‌خوانی؛ نقالان داستان‌های مختلف شاهنامة فردوسی مانند رستم و سهراب، هفت‌خوان رستم و بیژن و منیژه را تا پایان داستان به نثر و نظم و آواز، در چند شب متوالی می‌خوانند. شاهنامه‌خوانی در بین مردم بسیار پر طرفدار بود.<ref> [https://ensani.ir/file/download/article/1538383887-9810-183.pdf آهنگرنژاد، «تحلیل بیتی از رستم و سهراب بر مبنای روایت نقالان و شاهنامة کردی»، 1395ش، ص14.]</ref>
 
2.	2تاریخی و افسانه‌ای؛ نقالان داستان‌هایی مانند ابومسلم، داراب‌نامه، مختارنامه و سمک عیار را  با چاشنی شعر و آواز می‌خواندند.<ref> [https://www.beytoote.com/art/handicrafts/narration-introduces2-craft.html «معرفی هنر نقالی»، وب‌سایت بیتوته].</ref>  

==زنان و مردان نقال==
سنت نقالی، امروزه نیز توسط برخی از نقالان مرد و زن در ایران، پایدار مانده است؛ مینا صارمی، نخستین بانوی نقال ایرانی در جشنوارة آیینی سنتی، فاطمه حبیبی‌زاده دارای شهرت جهانی در حوزۀ نقالی،<ref> [https://wikishahnameh.com/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87-%D8%AD%D8%A8%DB%8C%D8%A8%DB%8C-%D8%B2%D8%A7%D8%AF/9570/ «فاطمه حبیبی زاد»، ویکی شاهنامه.]</ref>  سارا عباس‌پور با اجرای نقالی به‌مناسبت جشن هزارة شاهنامه در تالار کنفرانس عمومی یونسکو، خانم مرجان صادقی نایینی با اجرای نقالی به‌مناسبت پنجمین کنگرة جهانی فردوسی در شهر برلین آلمان در خرداد 1389ش،<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-hnr-nqali-miras-namlmos-iran-dar-ionsko «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، پایگاه خبری ساعد‌نیوز.]</ref>  ساقی عقیلی، با اجرای نقالی در ‌۲۰۰۸م در کشور ایتالیا، مرشد ولی‌الله ترابی، مرشد خوشحالپور، مرشد ابوالفضل ورمزیار و مرشد مهدی چایانی،<ref> [https://www.karnaval.ir/blog/naqqali سارانی، «معرفی هنر نقالی میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت کارناوال.]</ref>  از نقالان برتر معاصر هستند.
==کارکردهای نقالی==
===1. غنی‌سازی اوقات فراغت===
سرگرمی‌های مردم در گذشته بسیار محدود بود و شنیدن داستان برای آنها یکی از سرگرمی‌های مهیج محسوب می‌شد. شنیدن داستان‌های حماسی با روحیة پهلوانی آنها همسو بود. مردم با شخصیت‌های داستان‌ها پیوند عاطفی برقرار می‌کردند و با شور و هیجان ساعاتی از شب را به شنیدن داستان‌ها به انتظار می‌نشستند.<ref> [https://www.sid.ir/paper/123738/fa آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی ایران»، 1388ش، ص42و36.]</ref>  
===2. حفظ میراث کهن فرهنگی===
از کارکردهای مهم نقالی، حفظ میراث کهن فرهنگی و ترویج روحیۀ عیاری در بین مردم است. برای مثال، در گذشته شاهنامه‌خوانی بسیار رایج بود که در انتقال میراث معنوی گذشتگان نقشی مهم داشت. علاوه‌براین این، مردم وقتی زمان خود را صرف گوش دادن به داستان‌های نقالی شاهنامه می‌کردند از فراز و نشیب زندگی و سختی‌ها و درگیری‌های روزمره بیرون می‌آمدند و برای لحظاتی به دنیای پر از خیال داستان‌ها وارد و با شادی‌ها و غم‌های قهرمانان داستان همراه می‌شدند. جمع‌های خانوادگی با این نقالی‌ها گرم و پرشور بود.<ref> [https://aaligard.ir/naqqali-iranian-dramatic-story-telling/ پژوهان‌فر، «نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد.]</ref> 
===3. پیوند هویت ملی و دینی===
به نظر پروشگران، نقالی هویت ملی را به هویت دینی پیوند می‌زند<ref> [https://www.farsnews.ir/news/14020415000258/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AA%D8%B4-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF «نقالی که با علی‌نامه شهرتش به اروپا رسید»، خبرگزاری فارس.]</ref> ویل دورانت درکتاب تاریخ هنر خود دربارة روایت و جایگاه نقالی به‌ویژه نقالی‌های حماسی در رفتارها و مناسبت‌های آیینی ایرانیان هنگام مقابله در برابر هجوم متجاوزان به سرزمین خود اشاره می‌کند و چنین می‌نویسد که هنر نقالی علاوه‌بر اینکه آداب و رسوم و فرهنگ زندگی مردم جامعه را شکل می‌دهد؛ در حوزة نظامی نیز برای برانگیختن شور ملی و افزایش قدرت روحی و روانی سربازان بسیار موثر بوده است. 
===4. حفظ و ترویج معنویت دینی===
مردم ایران بعد از ورود اسلام، در تمامی آیین‌ها و رسوم ملی خود از بسیاری از شعرهای دینی و رویدادهای مذهبی استفاده کرده‌اند تا از یک سو روحیة معنوی و مذهبی مردم را ارتقاء دهند و از سوی دیگر موجب ماندگاری آن آیین‌ها شوند.<ref> [https://www.irna.ir/news/83436367/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B7%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D9%81-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D9%82%D9%84%D8%A8-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D «نقالی آیینی نمایشی از بطن شعف ملی تا قلب حماسة مذهبی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> 
==وضعیت کنونی==
نقال‌ها در گذشته در قهوه‌خانه‌ها و کاروان‌سراها به‌نمایش قصه‌گویی می‌پرداختند اما امروزه با کاهش محبوبیت قهوه‌خانه‌ و از بین رفتن کاروان‌سرا و همچنین تغییر شکل سرگرمی مردم، طرفداران این هنر در ایران رو به کاهش است. همچنین با گسترش روابط تجاری و وجود تکنیک‌های مختلف برای ارائه یک اثر هنری، هنر نقالی رو به فراموشی رفته است. با مرگ بسیاری از پیش‌کسوتان در این عرصة هنری، شرایط لازم برای آموزش نسل‌های آینده با چالش‌های بسیار روبرو می‌شود.<ref> [https://saednews.com/.post/merfi-hnr-nqali-miras-namlmos-iran-dar-ionsko «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت ساعدنیوز.]</ref> 
==ثبت‌جهانی==
پروندۀ نقالی در سبک زندگی ایرانی، در ششمین اجلاس میراث معنوی ناملموس در1390ش در فهرست یونسکو به ثبت جهانی رسید.<ref> [https://www.iribnews.ir/fa/news/3771185/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%D9%87-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D9%81%D8%B1-%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما.]</ref> 
==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
* آهنگرنژاد، جلیل، «تحلیل بیتی از رستم و سهراب بر مبنای روایت نقالان و شاهنامة کردی»، پژوهشنامة ادب حماسی، شمارة 2، سال 1395ش.
* آیدنلو، سجاد، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، پژوهشنامة زبان و ادبیات فارسی گوهرگویا، شمارة 4، 1388ش.
* «باستانی‌ترین هنر کشور در آستانه فراموشی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1402ش.
* پژوهان‌فر، آیسان، « نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد، تاریخ درج مطلب: 23 خرداد 1402ش.
* «چاووش‌خوانی آیین»، ویکی فقه، تاریخ درج مطلب: 15 مهر 1402ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 آبان 1402ش.
* سارانی، پریوش، « معرفی هنر نقالی میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: 20 مرداد 1400ش.
* شریف‌خدایی، مجید و گودرزی، فریده، «نقّالي و جايگاه آن در نمايش‌های راديویی»، فصلنامة تخصصی فرهنگ مردم ايران، شمارة30، 1391ش.
* «فاطمه حبیبی‌زاد»، ویکی شاهنامه، تاریخ بازدید: 5 آذر 1402ش.
* «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: 16 فروردین 1401ش.
* «معرفی هنر نقالی»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 26 آبان 1402ش.
* نجاری، محمد و قوام، ابوالقاسم، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارة 3،  1396ش.
* «نقالی آیینی نمایشی از بطن شعف ملی تا قلب حماسة مذهبی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1398ش.
* «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: 4 اسفند 1401ش.
* «نقالی؛ قصه‌گویی اجرایی ایرانی ۱۳۹۰»، وب‌سایت کمسیون ملی یونسکو-ایران، تاریخ درج مطلب: 29 خرداد 1395ش.
* «نقالی که با علی‌نامه شهرتش به اروپا رسید»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 22 تیر 1402ش.
* «نقالی»، وب‌سایت دانشنامة اسلامی، تاریخ بازدید: 26 آبان 1402ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: هنر و طراحی]]
[[رده: هنرهای نمایشی]]