در حال ویرایش پیش‌نویس:ایام فاطمیه

'''<big>ایام فاطمیه</big>'''، روزهایی معین برای عزاداری شیعیان به‌مناسبت شهادت فاطمه زهرا.

شیعیان در ماه‌های قمری جمادی‌الاولی و جمادی‌الثانیه به‌مناسبت شهادت فاطمه زهرا، دختر پیامبر اسلام، چندین روز به سوگواری می‌پردازند. این روزها در فرهنگ شیعیان، به «ایام فاطمیه» شهرت یافته است و با آداب‌ورسوم ویژه‌ای، گرامی داشته می‌شود.
==مفهوم‌شناسی==
واژة عربی «ایام» در فارسی به‌معنای روزها است.<ref> [https://www.vajehyab.com/?q=%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85&f=moein . معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ایام.]</ref> «ایام فاطمیه» به روزهای احتمالی درگذشت فاطمه، دختر حضرت محمد، گفته می‌شود. درگذشت حضرت فاطمه را برخی منابع تاریخی، هفتادوپنج روز و برخی نودوپنج روز بعد از رحلت پیامبر خدا، اعلام کرده‌اند. مطابق این گزارش‌های تاریخی، سیزدهم جمادی‌الاولی و سوم جمادی‌الثانیه، روزهای احتمالی شهادت فاطمه زهرا است<ref> [https://lib.eshia.ir/71429/5/313 . مجلسی، مرآة العقول، 1404ق‌، ج۵، ص۳۱3-314؛] [https://lib.eshia.ir/12566/3/357 ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379ق، ج۳، ص۳۵۷.] </ref>  که در فرهنگ سوگواری شیعیان، به فاطمیة اول و دوم معروف شده‌اند.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85%20%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87 . «ایام فاطمیه»، ویکی فقه]؛ [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1379875/%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%85-%d9%81%d8%a7%d8%b7%d9%85%db%8c%d9%87-%d9%88-%d9%85%d9%86%d8%a7%d8%b3%da%a9-%d8%b4%da%a9%d9%84-%db%8c%d8%a7%d9%81%d8%aa%d9%87-%d9%be%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%85%d9%88%d9%86-%d8%a7%d9% لطفی، «ایام فاطمیه و مناسک شکل‌یافته پیرامون آن»، فصلنامه شهر قانون، 1392ش، ص25.]</ref>  
==تعداد روزهای فاطمیه==
در احادیثی از امام علی و امام رضا آمده است که مؤمنين در شادي ما شاد و در عزاي ما عزادار باشند.<ref> [https://lib.eshia.ir/11025/14/508 . حر عاملی، وسائل الشیعه، 1409، ج14، ص508 و 530.]</ref>  شیعیان با تکیه بر این دسته از روایات، در شهادت فاطمه زهرا سوگواری می‌کنند<ref> . مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، 1395ش، ص 365.</ref>  و مراجع تقلید شیعیان نیز در کمیت و کیفیت عزاداری، شیوۀ رایج نزد شیعیان را تأیید کرده‌اند.<ref> [https://hadana.ir/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D9%88-%D8%AF%D9%88%D9%85-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AA/ . «فاطمیه اول و دوم چند روز است»، هدانا: وب‌سایت  پاسخگویی به سؤالات دینی.]</ref>  بسیاری از شیعیان، سیزدهم تا پانزدهم جمادی‌الاولی را «فاطمیة اول» و سوم تا پنجم جمادی‌الثانیه را «فاطمیة دوم» می‌دانند.<ref> . مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ص۳۶۶.</ref>  در برخي از مناطق نیز، فاطميۀ اول را پنج روز و فاطميۀ دوم را نیز پنج روز در نظر می‌گیرند.<ref> [https://hadana.ir/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D9%88-%D8%AF%D9%88%D9%85-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AA/ . فاطمیه اول و دوم چند روز است، هدانا: وب‌سایت  پاسخگویی به سؤالات دینی.]</ref> 
==اهداف اقامة عزا در ایام فاطمیه==
پژوهشگران در آیین سوگ فاطمی، اهداف زیر را مورد توجه قرار داده‌اند:
# گسترش آموزه‌های اسلام و معارف اهل‌بیت؛ <ref> [https://kurdistan.iqna.ir/fa/news/3478586/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%B4-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%87%D8%AF%D9%81-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7 . «ارتقای بینش دینی مردم هدف اصلی برنامه‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری بین‌المللی قرآنی.] </ref>  
# عدالت‌جویی و حق‌طلبی؛<ref> [https://www.dana.ir/news/663745.html/%D8%AA%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AC-%D9%88-%D8%AA%D8%A8%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87--%D8%B3--%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB% . «ترویج و تبیین سیره فاطمه از اهداف برگزاری مراسمات فاطمیه»، شبکه اطلاع‌رسانی دانا.] </ref>   
# ترویج سبک زندگی فاطمی؛ <ref> [http://shabestan.ir/detail/News/1241739 . «ترویج سبک زندگی فاطمی از اهداف برگزاری مراسم‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری شبستان.]</ref>  
# تقویت معنویت در جامعه؛<ref> [http://www.khabarlendeh.ir/node/43674 . «ایام فاطمیه فرصت تقویت روح معنویت است»، خبر لنده با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.] <[https://kurdistan.iqna.ir/fa/news/3478586/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%B4-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%87%D8%AF%D9%81-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7 /ref>    
# ارتقاء بینش دینی. <ref> . «ارتقای بینش دینی مردم هدف اصلی برنامه‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری بین المللی قرآن.]</ref> 
==ایام فاطمیه در ادوار و جوامع مختلف==
# در روایات آمده است که امام علی هنگام دفن حضرت فاطمه محزون بود و اشک بر گونه‌هایش جاری شد.<ref> [https://lib.eshia.ir/15035/1/281 . مفید، الامالی، 1413ق، ص۲۸۱.] </ref>  امام صادق نیز به یاد شهادت حضرت فاطمه عزاداری می‌کرد<ref> . خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص408.</ref>  و آن‌قدر گریه می‌کرد که دستمال، محاسن و سینة او از اشک، تر می‌شد.<ref> [https://lib.eshia.ir/86597/20/194 . انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، ۱۴۲9ق، ج۲۰، ص۱194.]</ref>  
# در دوران بعد از ائمه، عزاداری شیعیان برای فاطمه زهرا در مناطقی از جمله مصر، دمشق، بغداد، الرمله و عَکّا، گزارش شده است.<ref> . قاضی عبدالجبار، تثبیت دلائل النبوة، ۱۴۲۷ق، ص595.</ref>  در دولت‌های آل‌بویه در عراق، حمدانیون در سوریه و فاطمیون در مصر که مذهب شیعه گسترش یافت، فرهنگ عزاداری ویژۀ آنان نیز توسعه یافته بود. <ref> [https://lib.eshia.ir/22036/8/549 . ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، 1385ق، ج۸، ص۵۴۹.]    </ref>
# در ایران، رونق رسمی ایام فاطمیه، در دورة قاجاریه به‌ویژه در عهد ناصرالدین‌شاه، ثبت ‌شده است.<ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1379871/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8% . فتحی، «نگاهی تاریخی به ایام فاطمیه»، فصلنامه شهر قانون، ۱۳۹۲ش، ص14.]</ref> پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، با پیشنهاد آیت‌الله وحید خراسانی و اعلام سوم جمادی‌الثانی به‌عنوان تعطیل رسمی،<ref> [https://www.irna.ir/news/5682502/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B9%D8%B7%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87-%D8%B . «مجلس ایران تعطیلی سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا را تصویب کرد»، ایرنا.] </ref>  ایام فاطمیه از رونق بیشتری برخوردار شده است.<ref> [https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85_%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87 . «ایام فاطمیه»، ویکی شیعه.] </ref>  در این ایام مردم در شهرهای مختلف ایران از جمله شهر قم، به سوگواری پرداخته و برخی از مراجعِ تقلید در قالب دسته‌های عزاداری به‌سمت حرم فاطمه معصومه پیاده‌روی می‌کنند.<ref> [http://www.tabnakqom.ir/fa/news/385861 . «پیاده‌روی و عزاداری دو تن از مراجع تقلید در قم»، وب‌سایت  تابناک قم.]</ref>  
# در عراق از جمله در حوزة علمیۀ نجف، شیعیان در ایام فاطمیه، سوگواری می‌کنند. آخوند خراسانی، نقش برجسته‌ای در برپایی آیین سوگواری فاطمیة دوم داشته است. <ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1379871/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8% . فتحی، «نگاهی تاریخی به ایام فاطمیه»، فصلنامه شهر قانون، ۱۳۹۲ش، ص14.]</ref> شیعیان عراق، بر اساس نقلی که شهادت فاطمه را ۴۰ روز بعد از رحلت پیامبر دانسته، در هشتم ربیع‌الثانی نیز عزاداری می‌کنند.<ref> [https://alkafeel.net/news/?id=3687 . «الأيّام الفاطمية أو موسم الأحزان الفاطمية»، شبکة الکفیل العالمیة.]</ref> 
# عزای فاطمة زهرا در ایام فاطمیه در کشورهایی چون دانمارک، آمریکا، نیجریه، کانادا، انگلیس،<ref> [http://fateme-zahra.com/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C/ . «گزارش تصویری/ مراسم عزاداری ایام فاطمیه در اقصی نقاط دنیا»، وب‌سایت  علمی تخصصی فاطمه زهرا.]</ref>  استرالیا،<ref> [http://www.wocoshiac.org/fa/events-fa/all-news-fa/all-news-b-fa/holding-fatima-ceremony-in-europe-and-australia . «برگزاری مراسم فاطمیه در اروپا و استرالیا»، شورای جهانی مراکز شیعی.]</ref>  آلمان،<ref> [http://shabestan.ir/detail/News/1134579 . «برگزاری مراسم عزاداری به مناسبت شهادت حضرت زهرا در آلمان»، خبرگزاری شبستان.]</ref>  پاکستان<ref> [https://rasanews.ir/fa/news/594307/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%88%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87 . «شیعیان پاکستان در سوگ ایام فاطمیه» خبرگزاری رسا.]</ref>  و مرکز اسلامی امام‌ علی در استکهلم سوئد به‌ویژه در فاطمیة دوم اقامه می‌شود.<ref> [https://iqna.ir/fa/news/4109114/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%88%D8%A6%D8%AF . «مراسم عزاداری ایام فاطمیه در سوئد»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن .]</ref> 
# در افغانستان، از دورة ابوالقاسم بابر (851ـ861ق) تا عهد شاه محمود دُرانی (نیمه سدۀ سیزدهم هجری)، شیعیان در مراسم خود از آزادی برخوردار بودند، اما در دوره‌های بعد از آن تعامل حکومت‌ها با شیعیان یکسان نبوده و فراز و فرود داشته است.<ref> [https://www.sid.ir/paper/119558/fa . جوادی و موسوی، «مراسم عاشورا در کابل» شیعه‌شناسی، 1393، ص 107ـ130.]</ref>  در سال‌های اخیر، سوگواری ایام فاطمیه در شهرهای مختلف افغانستان از جمله مزارشریف،<ref> [https://www.shia-news.com/fa/news/136861/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81 . «گرامی‌داشت ایام فاطمیه در مزار شریف»، شیعه نیوز.] </ref>  بامیان، دایکندی و کابل با تأکید بر حفظ وحدت مسلمانان، برگزار می‌شود.<ref> [http://bisharatnews.blogfa.com/post/1163 . «مراسم عزاداری ایام فاطمیه در افغانستان برگزار شد»، بشارت نیوز.] </ref>
 
==مقدمات مراسم==
# جمع شدن هیئت‌امنا و یا تشکیل یک کارگروه برای برنامه‌ریزی و مدیریت مراسم؛<ref> [https://www.isna.ir/news/1401092013631/%D8%A7%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D9%85-%DB%B3-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%A8%D9%84%D8%BA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87 . «اعزام ۳ هزار مبلغ در ایام فاطمیه»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> 
# تدارک و تهیة امکانات مالی مورد نیاز برای برپایی مراسم؛ 
# هماهنگی و دعوت از روحانیِ سخنران، مداح، نوحه‌خوان و اطلاع‌رسانی برای شرکت در مراسم؛  
# تمیز کردن، فرش کردن، آماده‌سازی دستگاه صوتی و آراسته کردن مساجد، حسینیه‌ها، منابر و یا خیمه‌ها با پوستر و پرچم‌های سیاه فاطمی همراه با رونوشته‌هایی از آیات و روایات مناسبتی؛<ref> [http://www.shabestan.ir/detail/News/529478 . «آمادگی دو هزار مسجد و حوزه علمیه جهت برگزاری ویژه برنامه های ایام فاطمیه»، خبرگزاری شبستان.]</ref>  
# تهیة لباس مشکی، شال و یا پرچم عزا و پوشیدن آنها در هنگام شرکت در مراسم فاطمیه؛ 
# آمادگی‌ مساجد و یا تعیین انتظامات مراسم و نیز افرادی برای خدمات و پذیرایی.<ref> [http://hvasl.ir/news/469626 . «آمادگی هیئت‌های مذهبی جهت فضاسازی محیطی ویژه ایام فاطمیه»، وب‌سایت حلقه وصل.]</ref> 
==محتوای برنامه‌ها==
# سخنرانی؛ ذکر فضائل و معارف اهل‌بیت، احکام اسلامی، اخلاق، اعتقادات، مسائل سیاسی و اجتماعی با تأکید بر سیرة فاطمی؛<ref> [https://ardabil.iqna.ir/fa/news/1394566/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D . «سخنرانی و خطابه؛ شاخص‌ترین برنامه ایام فاطمیه»،-خبرگزاری بین‌المللی قرآن.]</ref>   
# مدیحه‌سرایی، ذکر دعای توسل و مصیبت‌خوانی؛ تبیین سیره، اخلاق و رفتار فاطمه همراه با شرح واقعة شهادت او؛<ref> [https://al-falah.ir/content/detail/1292 . «نوحه و روضه‌خوانی ایام فاطمیه» فلاح: پایگاه نشر و تبلیغ قرآن کریم و معارف اهل بیت.]</ref>   
# مرثیه‌سرایی و نوحه‌خوانی در رثای شهادت فاطمة زهرا همراه با سینه‌زنی، زنجیرزنی و هم‌خوانی؛<ref> [https://ardabil.iqna.ir/fa/news/1394566/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D . «سخنرانی و خطابه؛ شاخص‌ترین برنامه ایام فاطمیه...» خبرگزاری بین‌المللی قرآن.]</ref>   
# منقبت‌خوانی که در آن مداح یا مدیحه‌سرا یک عصایی از یک موسفید به‌دست گرفته، بین مستمعان راه رفته و اشعار جانسوزی را با آهنگ دل‌انگیزی می‌خواند. این رسم ویژة افغانستان بوده و در دیگر کشورها دیده نمی‌شود.<ref> [https://www.yjc.ir/fa/news/5815422/%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B9%D8 . «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>    
# راه‌انداختن دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی در سطح شهر تا یک مکان مذهبی چون حرم امامان، امام‌زاده‌ها، مساجد جامع و یا در مسیر بین دو مسجد و تکیه‌خانة هیئت‌ها؛<ref> [http://shabestan.ir/detail/News/1242594 . «دسته عزاداری فاطمیه همراه با پیاده‌روی آیت الله وحید خراسانی»، خبرگزاری شبستان.]</ref>   
# اجرای تعزیه، شبیه‌خوانی و نمایش‌های مناسبتی در برخی از کشورها و شهرها؛  
# برگزاری همایش‌ها و نشست‌های علمی و تخصصی در راستای ترویج و تقویت فرهنگ فاطمی در برخی کشورها و شهرها؛  
# توزیع غذای نذری، چای، حلوا، شیرچای، شلة شیرین و گوشت‌کوچه؛<ref> . این نوع اطعام در عزاداری‌ها مخصوص افغانستان است که با ترکیبی از گندم و گوشت گوسفند درست شده و در بین عزاداران پس از اتمام مراسم عزاداری توزیع می‌شود.</ref>   
# برپایی موکب‌ها و اماکنی آراسته برای تبلیغ آموزه‌های اسلامی، پخش صوت و تصویر مراسم سوگواری، اطعام و توزیع نوشیدنی‌ها برای رفع تشنگی؛  
# برپایی نمایشگاه‌هایی با عنوان کوچة بنی‌هاشم و خانة فاطمة زهرا<ref> [http://www.reyhaane.com/component/k2/item/366-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%DA%A9%D9%88%DA%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87-1401.html . «سیزدهمین نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم - فاطمیه 1401»، وب‌سایت موسسه ریحانة النبی.]</ref>  با نمایی از بقیع، غدیرخم و فدک، در برخی از کشورها و در برخی از شهرهای ایران مانند تهران و قم.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/2257579 . «سومین نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم در قم برپا شد/ ساخت ماکت بقیع قبل از تخریب»، خبرگزاری مهر.] </ref>   
# ذاکرخوانی و دیباچه‌خوانی؛ قبل از سخنران اصلی، فردی در پلة اول منبر قرارگرفته و شعر کوتاهی می‌خواند که به آن ذاکر می‌گویند و یا فردی بر منبر بالا می‌رود، اندکی موعظه نموده و روضه می‌خواند که به آن دیباچه‌خوان گویند. این فرهنگ بیشتر بین شیعیان افغانستان رایج است.<ref> [https://www.yjc.ir/fa/news/5815422/%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B9%D8 . «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>  
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1395ش.
* «آمادگی دو هزار مسجد و حوزه علمیه جهت برگزاری ویژه‌برنامه‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1394ش. 
* «آمادگی هیئت‌های مذهبی جهت فضاسازی محیطی ویژه ایام فاطمیه»، وب‌سایت حلقه وصل، تاریخ درج مطلب: 24 آذر 1400ش.
* ابن‌اثیر، على بن محمد جزرى، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
* ابن شهرآشوب، محمد بن علی‌، مناقب آل ابی‌طالب ، قم، علامه، 1379ق.    
* «ارتقای بینش دینی مردم هدف اصلی برنامه‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 8 اسفند 1394ش. 
* انصاری زنجانی، اسماعیل، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، قم، دلیل ما، 1429ق.
* «الأيّام الفاطمية أو موسم الأحزان الفاطمية»، شبکة الکفیل العالمیة، تاریخ درج مطلب: 18 ژانویه 2016.
* «ایام فاطمیه فرصت تقویت روح معنویت است»، خبر لنده، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1393ش. 
* «ایام فاطمیه»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 5 دی 1401ش.
* «برگزاری مراسم فاطمیه در اروپا و استرالیا»، وب‌سایت شورای جهانی مراکز شیعی، تاریخ بازدید: 8 دی‌ماه 1401ش.
* «پیاده‌روی و عزاداری دو تن از مراجع تقلید در قم»، وب‌سایت تابناک قم، تاریخ درج مطلب: 10 اسفند 1395ش.
* «ترویج سبک زندگی فاطمی از اهداف برگزاری مراسم‌های ایام فاطمیه»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 3 دی‌ماه 1401ش.
* «ترویج و تبیین سیره فاطمه از اهداف برگزاری مراسمات فاطمیه»، شبکه اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1394ش.
* جوادی، قاسم و موسوی، سید محمدجمال، «مراسم عاشورا در کابل» مجله شیعه‌شناسی، س12، ش45، 1393ش.
* خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بیروت، مؤسسة ‌البلاغ، ۱۴۱۹ق.
* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1409ق.
* حسام‌مظاهری، محسن، فرهنگ سوگ شیعی، تهران، خیمه، ۱۳۹۵ش.
* «دسته عزاداری فاطمیه همراه با پیاده‌روی آیت‌الله وحید خراسانی» خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 6 دی‌ماه 1401ش.
* «سخنرانی و خطابه؛ شاخص‌ترین برنامه ایام فاطمیه»، خبرگزاری بین المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 24 فروردین 1393ش.
* «سومین نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم در قم برپا شد/ ساخت ماکت بقیع قبل از تخریب»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 25 اسفند 1392ش. 
* «سیزدهمین نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم - فاطمیه 1401»، وب‌سایت موسسه ریحانة النبی، تاریخ بازدید: 28 بهمن 1401ش.
* سیف، سید مهدی، «تاریخچه رسم‌الخط قرآن و سیر و تحول آن»، رشد آموزش معارف اسلامی، شماره 44، 1388ش.
* غلامی، یوسف، «فرهنگ القاب فاطمه»، مجله فرهنگ کوثر، شماره 8، 1376ش.
* «فاطمیه اول و دوم چند روز است؟»، وبسایت پاسخ‌گویی به سؤالات دینی: هدانا، تاریخ درج مطلب: 14 دی 1399ش.
* فتحی، علی‌اشرف، «نگاهی تاریخی به ایام فاطمیه»، فصلنامه شهر قانون، سال دوم، شماره پنجم، ۱۳۹۲ش.
* قاضی، عبدالجبار بن احمد، تثبیت دلائل النبوة، مصر، دارالمصطفی، ۱۴۲۷ق.
* «گرامی‌داشت ایام فاطمیه در مزار شریف»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1395ش.
* «گزارش تصویری/ مراسم عزاداری ایام فاطمیه در اقصی نقاط دنیا»، وب‌سایت علمی تخصصی فاطمه زهرا، تاریخ بازدید: 8 دی 1401ش.
* لطفی، فاطمه، «ایام فاطمیه و مناسک شکل‌یافته پیرامون آن»، فصلنامه شهر قانون، شماره ۵، بهار ۱۳۹۲ش.
* «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 2 اردیبهشت 1391ش.
* «مجلس ایران تعطیلی سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا را تصویب کرد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1378ش.
* مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول‌، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1404ق. 
* «مراسم عزاداری ایام فاطمیه در افغانستان برگزار شد»، بشارت‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 25 فروردین 1392ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 28 بهمن 1401ش.
* مفید، محمد بن محمد، الامالی، قم، كنگره شيخ مفيد، 1413ق.
* «نوحه و روضه‌خوانی ایام فاطمیه» فلاح: پایگاه نشر و تبلیغ قرآن کریم و معارف اهل بیت، تاریخ درج مطلب: 24 فروردین 1392ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]] [[رده: مناسبت‌های دینی]] [[رده: آیین سوگ]]