در حال ویرایش پیش‌نویس:امانت‌داری

<big>'''امانت‌داری'''</big>؛ تلاش برای نگهداری از دارایی دیگری که در اختیار فرد قرار گرفته است.

به امانت دادن بخشی از دارایی به دیگران، از جمله مناسبات زندگی اجتماعی با کارکردهای بسیار است. در مقابل، تلاش برای حفظ آن‌چه به امانت در اختیار فرد قرار گرفته، به استمرار این فضیلت اخلاقی در جامعه، یاری می‌رساند. استواری جامعه و خانواده در گرو این فضیلت اخلاقی دانسته شده است.

==مفهوم‌شناسی==
واژۀ امانت به‌معنای راستی و ضد خیانت،<ref>دهخدا، لغت‌نامه ، ذیل واژۀ امانت. </ref>  در اصطلاح به‌معنای دارایی یا جنسی است که مالک یا شارع در اختیار فرد می‌گذارد.<ref>انصاری، الموسوعه الفقهیه المسیره، 1424ق، ص105-106.</ref>  هرگاه کسی، چیزی را از دیگری به امانت بگیرد تا پس از برطرف شدن نیاز، آن را بازگرداند، در فرهنگ مسلمانان و فقه اسلامی، «عاریه» نامیده می‌شود.<ref>شهید ثانی، الروضه البهیه، بی‌تا، ج4، ص255.</ref>  تفاوت عاریه با امانت آن است که در عاریه، مال به جهت استفاده در اختیار فرد قرار می‌گیرد ولی در امانت، شخص بدون اجازۀ صاحب مال حق تصرف در مال را ندارد؛<ref> [https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=40194&mid=250988 «تفاوت عاریه با امانت»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.]</ref>  اما در هر دو صورت، شخص باید در حفظ مال غیر که نزد او است، کوشا باشد که به این حالت، امانت‌داری  گفته می‌شود.

==امانت‌داری  در آموزه‌های اسلام==
امانت‌داری نقش بسزایی در سلامت روابط اجتماعی دارد.<ref>ایروانی و دیگران، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، 1388ش، ص59.</ref>  اسلام، امانت‌داری را در جایگاه بالایی از مراتب ایمان دانسته،<ref>محمدى رى‏شهرى، ميزان الحكمة، 1389ش، ج‏1، ص467.</ref>  مسلمانان را به امانت‌داری فرمان داده<ref>سورۀ نساء، آیه 58.</ref>  و از امانت‌‌شکنی نهی کرده است.<ref>سورۀ انفال، آیه 27.</ref>  پیامبر اسلام امانت‌داری را معیار شناخت انسان دین‌دار<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص171.</ref>  و  امانت‌‌شکنی را از نشانه‌های منافق<ref>کلینی، الكافي، 1429ق، ج‏3، ص717.</ref>  می‌داند. امام صادق نیز از شخص امانت‌دار با عنوان شریک مال مردم یاد می‌کند.<ref>محمدى رى‏شهرى، حكمت‌نامه جوان، 1389ش، ص167.</ref>  

==اقسام امانت‌داری==
امانت‌داری مانند دیگر مفاهیم اجتماعی از معنایی فراگیر برخوردار است و علاوه بر امانت مالی، شامل مسئولیت‌ها، سرمایه‌های انسانی و فرهنگی، میراث تاریخی و خود انسان می‌شود.<ref>سورۀ نساء، آیه 58.</ref>  در فرهنگ قرآن، علاوه بر توجه به ضرورت امانت‌داری  و حرمت امانت‌شکنی انسان نسبت به هم‌نوعان، به موارد زیر نیز توجه شده است:
 
1. امانت‌های خداوند؛<ref>سورۀ انفال، آیه 27.</ref>  مانند فرایض الهی<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج22، ص67.</ref>  و نیز پیمانی که هر انسانی در ازل با خداوند بسته است؛<ref>سورۀ یس، آیه 60-61.</ref> 

2. امانت‌های پیامبر؛<ref>سورۀ انفال، آیه 27.</ref>  که مفسران، آن را به قرآن و عترت پیامبر خدا، تطبیق کرده‌اند؛<ref>شیخ صدوق، امالی، بی‌تا، ص500.</ref> 

3. امانت‌داری  انسان نسبت به خود؛<ref>سورۀ انفال، آیه 27.</ref>   مطابق مبانی اسلامی انسان مالک مطلق روح، ذهن و جسم خود نیست، بلکه اینها امانتی است که از سوی خداوند به‌عنوان مالک حقیقی به او اعطا شده است و باید در مسیر نیل به اهدافی به‌کار گرفته شود که خداوند برای زندگی او تعیین کرده است. از این رو، سفارش شده است که در حق خود خیانت نکند و خیانت به خود به‌معنای محروم ساختن خود از حقوق مسلم و لذات شرعی و معنوی است؛<ref>سورۀ نساء، آیه 104.</ref>  همچنین امانت داری به‌معنای حفظ عزّت و آبروی خود است.<ref>سورۀ بقره، آیه 187.</ref>  در منابع دینی پذیرش مسئولیت‌های بیش از توان، طمع کردن، حفظ‌نکردن اسرار شخصی، تنبلی، سستی و گناه مصادیق خیانت به خود شمرده شده‌اند.<ref>ایروانی و دیگران، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، 1388ش، ص66.</ref>  
4. امانت‌داری  نسبت به دیگران؛ مانند کسانی که انسان با آنها تعامل و ارتباط دارد.<ref>سورۀ انفال، آیه 27.</ref> 

همچنین در منابع دینی، امانت به دو دستۀ مادی<ref>خمینی، تحریر الوسیله، 1403ق، ج1، ص525.</ref>  و معنوی تقسیم شده است؛ مراد از امانت‌های معنوی، مسئولیت‌های انسان نسبت به‌ خود و دیگران است مانند اهمیت دادن به حفظ جان خود و تندرستی دیگران،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج62، ص319.</ref>  حفظ اعتبار و آبرو،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص16.</ref>  حفظ اسرار،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج77، ص89.</ref>  عهد و پیمان<ref>سورۀ اسرا، آیه 34.</ref>  و مشورت.<ref>سورۀ احزاب، آیه 36.</ref> 

با توجه به رویکرد اجتماعی دین اسلام، حفظ امانت در حقوق اجتماعی نیز مورد تأکید قرآن بوده است. از این حیث، امانت‌داری سرمایه‌های جمعی نیز شامل دو دسته می‌شود: 

'''الف)''' امانت‌های مادی شامل اموال عمومی، بیت‌المال و منابع طبیعی که باید به‌خوبی محافظت شوند.<ref>محمدى رى‏شهرى، ميزان الحكمة، 1389ش، ج11، ص183.</ref>  از این منظر، حتی اموال شخصی افراد نیز بخشی از ثروت عمومی جامعه است که به‌عنوان امانت خداوند، باید به‌درستی مصرف شود.<ref>سورۀ نور، آیه 33.</ref>  

'''ب)''' امانت‌های معنوی؛ 

1. مناصب و مقامات دولتی امانت همگانی است که واگذاری آن به نااهل خیانت است. همچنان‌که استفاده نادرست از آن نیز خیانت محسوب می‌شود؛<ref>امینی، الغدیر، 1387ق، ج8، ص291.</ref>  

2. اسرار عمومی مانند اسرار حکومت و جامعه، اطلاعات استراتژیک و هر نوع اطلاعی که سرمایه حیاتی یک کشور به‌حساب می‌آید.<ref>سورۀ نساء، آیه 83.</ref>  

3. علم نیز در اختیار انسان امانت معنوی است و عدم نشر آن خیانت است؛<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج1، ص172.</ref>  

3. حرمت، عزت، اقتدار، آبرو و حیثیت جامعه یک امانت جمعی و ملی است و دامن‌زدن به ناهنجاری‌های اخلاقی و بی‌عفتی، از مصادیق خیانت به جامعه و عفت عمومی به‌حساب می‌آید؛<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص78.</ref>
  
4. حفظ حرمت و منزلت رهبر جامعه نیز یک امانت است که همگان به محافظت از آن مأمور هستند.<ref>سوره حجرات، آیه 6.</ref>  

==عوامل گسترش و تقویت روحیۀ امانت‌داری ==
بر اساس متون دینی اسلام، عوامل گسترش و نهادینه‌سازی امانت‌داری در جامعه عبارت است از: ایمان،<ref>سوره مؤمنون، آیه 8.</ref>  پاداش<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص116. </ref>  و کیفر،<ref>سوره مائده، آیه 13.</ref>  نظارت<ref>نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح فیض‌الإسلام، نامۀ53، ص1011. </ref> و  برخورد قاطع با خیانت‌کاران.<ref>نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح فیض‌الإسلام، حکمت251، ص1201.  </ref>
  
==آثار امانت‌داری ==
از منظر پژوهشگران حوزۀ دین، اگر امانت‌داری در جامعه به‌درستی اجرا شود آثار ذیل را به‌دنبال خواهد داشت:

1.	تقویت ایمان و گسترش دین‌باوری؛<ref>محمدى رى‏شهرى، دانشنامه قرآن و حديث، ج‏7، ص370 .</ref> 

2.	 گسترش راستی و درست‌کرداری؛<ref>لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، 1376ش، ص49.</ref>
 
3.	امنیت اجتماعی؛<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص176.</ref> 
 
4.	عزت اجتماعی؛<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص116.</ref>
 
5.	رشد اقتصادی؛<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص114.</ref> 

6.	رهایی از کیفر دوزخ.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص116. </ref> 

==خیانت در امانت و عوامل آن==
امانت‌داری در استواری جوامع بشری در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، نقش بسزایی دارد و اگر امانت‌شکنی رخ دهد، اعتماد دوسویه جای خود را به پریشانی و نگرانی داده و شیرازۀ زندگی اجتماعی مردم از هم خواهد پاشید.<ref>ایروانی و دیگران، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، 1388ش، ص57.</ref>  خیانت در امانت‌های اجتماعی و دولتی، نکوهیده‌تر از خیانت در امور فردی است.<ref>فیض‌الاسلام، ترجمه و شرح نهج‌البلاغة، 1379ش، نامه26، ص886.</ref>  از جمله عوامل خیانت در امانت عبارت‌اند از: انحراف عقیده،<ref>سورۀ مومنون، آیه 8.  </ref>  مانند کفر،<ref>سورۀ انفال، آیه 55-56.</ref>  نفاق و<ref>امینی، الغدیر، 1387ش، ج2، ص173.</ref>  شرک،<ref>سورۀ آل عمران، آیه 75. </ref>  حمایت از خیانتکاران،<ref>سورۀ نساء، آیه 105 و آیه 107.</ref>  بدگمانی،<ref>محمدى رى‏شهرى، ميزان الحكمة، 1389ش، ج6، ص573.</ref>  نادانی و ناآگاهی،<ref>محمدى رى‏شهرى، ميزان الحكمة، 1389ش، ج5، ص264.</ref>  حسادت<ref>سورۀ یوسف، آیه 7و آیه 18.</ref>  و افسردگی.<ref>موسوی، شرح نهج‌البلاغه، بی‌تا، ج5، ص375. </ref>   

==پیامدهای امانت‌شکنی==
از جمله پیامدهای زیان‌بار امانت‌شکنی عبارت‌اند از: سستی دین‌باوری،<ref>سورۀ حشر، آیه 16.</ref>  خواری فرد امانت‌شکن،<ref>نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح فیض‌الإسلام، نامۀ26، ص884.</ref>  مورد لعنت خدا واقع‌شدن،<ref>سوره نسا، آیه 58. </ref>  شرمساری و ذلت،<ref>سورۀ یوسف، آیه 91.</ref>  تنگدستی و انزوای اجتماعی،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص170.</ref>  افزایش بی‌اعتمادی و کاهش سرمایه اجتماعی<ref>سورۀ یوسف، آیه 64.</ref>  و افزایش گناه و سوء‌ظن در جامعه.<ref>لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، 1376ش، ص429.</ref> 

==راه‌کار دینی برای جلوگیری از خیانت در امانت==
از منظر آموزه‌های اسلام، مهم‌ترین راهکار برای جلوگیری از خیانت در امانت، الزام درونی و ضمانت بیرونی است. مهم‌ترین الزام درونی ایمان به مبدأ و معاد و مهم‌ترین الزام بیرونی اجرای عادلانۀ قوانین در جامعه است.<ref>نساء، آیه 58. </ref> 

==رابطه تحکیم خانواده با امانت‌داری== 
حفظ نظام خانواده در دین اسلام از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در قرآن کریم، مرد به‌عنوان سرپرست خانواده و زن به‌عنوان امانت‌دار حقوق، اسرار و اموال خانواده، معرفی شده است؛<ref>سورۀ نساء، آیه 34.</ref>  اما انگارۀ حاکمیت مطلق شوهر در خانواده که زن را مسلوب‌الاختیار می‌پندارد، در تعارض با آموزه‌های دین بوده و آرامش را از افراد خانواده سلب می‌کند. از منظر روان‌شناسی اسلامی، شوهرانی که از «منیت» گذر کرده و به‌جای حس مالکیت نسبت به همسر و فرزندان، خود را امانت‌دار این نعمت‌های الهی بدانند، محیط خانوادگی بهتری را تجربه می‌کنند و زمینه را برای رشد و کمال اعضای خانواده فراهم می‌کنند.<ref>[https://saybanemehr.um.ac.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=169:am-8&catid=86&Itemid=455&lang=fa «نگرش امانتداری باید در مدیریت رفتار خانواده حاکم شود»، وب‌سایت سایبان مهر.]</ref>  از این منظر، تغییر حس مالکیت به حس امانت‌داری، زندگی را زیباتر و معنوی‌تر می‌کند.<ref>[https://www.farsnews.ir/hamedan/news/13980215001307/%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1-%D8%AD%D8%B3-%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AA%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D9%83%D9%86%D8%AF «تغییر حس مالکیت به امانتداری زندگی را الهی می‌کند»، خبرگزاری فارس.] </ref>  
==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
قرآن کریم
امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، دار الکتب العربیه، چ4، 1387ق.
انصاری، محمدعلی، الموسوعه الفقهیه المسیره، قم، مجمع الفکر اسلامی، چ1، 4124ق.
ایروانی، جواد و دیگران، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه‌های اسلامی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چ4، 1390ش.
««تفاوت عاریه با امانت»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 9 شهریور 1401ش. 
«تغییر حس مالکیت به حس امانت‌داری، زندگی را الهی می‌کند»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 16 اردیبهشت 1398ش. 
خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مکتبه اعتماد، چ4، 1403ق.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 شهریور 1401. 
سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، اسلامی، 1375ش.
شهیدثانی، زین‌الدین بن علی، الروضه البهیه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی، امالی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، قم، دارالحديث، چ1، 1429ق.
لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، قم، دارالحدیث، 1376ش.
محمدى رى‏شهرى، محمد، حكمت‌نامه جوان، قم، دارالحديث، چ8، 1389ش.
محمدى رى‏شهرى، محمد، دانشنامه قرآن و حديث، قم، دارالحديث، چ2، 1391ش.
محمدى رى‏شهرى، محمد، ميزان الحكمة، قم، دارالحدیث، چاپ 11، 1389ش.
موسوی، عباس، شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
«نگرش امانت‌داری باید در مدیریت رفتار خانواده حاکم شود»، وب‌سایت سایبان مهر، تاریخ بازدید: 10شهریور 1401ش.
نهج‌البلاغه، ترجمه فیض‌الإسلام به تحقیق صبحی صالح، قم، دار الهجره، بی‌تا. 


{{چپ‌چین}}
علی بیرانوند
{{پایان چپ‌چین}}

[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: فضائل اخلاقی]]
[[رده: آموزه‌های دینی]]
[[رده: آرامش معنوی]]
[[رده: بهداشت روان]]
[[رده: زندگی سالم]]
[[رده: مهارت‌های زندگی]]