در حال ویرایش پیش‌نویس:احمدشاه ابدالی

<big>'''احمدشاه ابدالی؛'''</big> بنیان‌گذار سلسلۀ پادشاهی ابدالی¬ها در افغانستان.
  
احمد‌شاه ابدالی، سرسلسلۀ پادشاهی ابدالی¬ها در افغانستان است و نزد قوم پشتون محبوبیت زیادی دارد؛ زیرا وی را بنیان¬گذار دولت مدرن در افغانستان می¬دانند.
==نام‌گذاری==
احمد به‌دلیل تعلق خاندانی به قبایل «اَبداِلی» به «احمدشاه ابدالی» شهرت دارد. پس از آنکه در مجلس انتخاب وی به‌عنوان پادشاه، یک عالم دین وی را «پادشاه دُوران» و «دُرِ دُران» خواند، در محاورات سیاسی و اسناد مکتوب، خود او «احمدشاه دُرانی» و قبیلۀ وی نیز «قبیلۀ دُرانی» خوانده شده است. 
==کودکی و نوجوانی==
محل تولد احمد را ملتان،  و برخی دیگر هرات دانسته‌اند که سپس همراه مادر به فراه رفته است.  برخی تاریخ تولد وی را در 1722م  و برخی هم در بین سال¬های 1726 – 1728م، دانسته‌اند. احمد قبل از تولد یا در دوران کودکی، پدر خود را از دست داد و تحت سرپرستی مادر خود قرار گرفت. وی مدتی بعد به برادر بزرگ خود «ذوالفقار»، حاکم هرات پیوست اما در امور سیاسی این شهر دخالتی نکرد.   
==جوانی== 
در زمان حملۀ نادر افشار به‌ هرات و فراه، ذوالفقار با برادران خود علی‌مردان و احمد، به دربار حسین‌خان غلجائی حاکم قندهار پناهنده شدند اما حسین‌خان آنها را به‌زندان انداخت. بعد از حملۀ نادر در 1738م به قندهار و براندازی حکومت غلجائی، آنها را از بند رها و به مازندران تبعید کرد.  ذوالفقار در مازندران مسموم شد و احمد در آنجا باقی ماند تا این که به ¬دربار نادرشاه راه پیدا کرد و در نهایت وارد سپاه نادر شد.  
==زمینه‌ها و بستر اجتماعی==
===1. شرایط خانوادگی===
احمد از طرف پدر به‌خانوادۀ سدوزائی قبیلۀ ابدالی و از طرف مادر به‌خانوادۀ الکوزائی ابدالی مربوط می‌شود.  تولد و دوران کودکی او با از دست دادن پدر و هرج و مرج‌های سیاسی، نظامی و جنجال‌های طایفه‌ای و فئودالی، هم‌زمان بود که در تکوین شخصیت و آیندۀ سیاسی وی اثرگذار بود.  
===2. فضای اجتماعی===
دورۀ جوانی او با عزت و فرماندهی آغاز و در این مدت او با اقشار مختلف جامعه محشور شد. طعم تلخ یتیمی، اسارت، تبعید و مشاهدۀ افول و عروج دولت¬های افغانی و نادری در هرات، قندهار و ایران، او را به‌پختگی رساند. 
==ویژگی‌های شخصیتی==
احمدشاه، باسواد بود و به ¬زبان پشتو شعر میسرود. به شعرا، ادیبان و قشر روحانی احترام می‌گذاشت.  وی از عیاشی و تجمل به‌دور بود  و در سوار¬کاری و نظامی‌گری مهارت داشت. او را زیرک و باتدبیر و در عین حال خشن و بی¬رحم،  متعصب، قوم‌گرا، دارای اندیشۀ زن‌ستیزانه  و انحصارطلب توصیف کرده‌اند؛  اما برخی از مورخان احمدشاه را فرد زاهد، حلیم و خوش‌اخلاق دانسته‌اند.  
==فعالیت‌های سیاسی== 
باکشته شدن نادر افشار در ژوئن 1747م، احمد که 25 سال عمر داشت، با به‌دست آوردن مُهر نادر، به سوی قندهار حرکت و با ورود به¬قندهار زمینۀ پادشاهی خود را فراهم کرد.  سابقۀ احمدشاه و نیروهای تحت امر او در سپاه نادرشاه  و دست‌یابی به منابع مالی کافی و توپ‌خانۀ نادری، دست‌یابی به مالیات کابل و پشاور(260 میلیو روپیه)  و وضعیت نامطلوب سیاسی و اجتماعی ناشی از نظام ملوک‌الطوایفی که توده‌های جامعه، آمادۀ پذیرش یک دولت مرکزی مقتدر و امنیت، دلایل انتخاب احمدشاه بودند. 
==فعالیت‌های نظامی==
احمدشاه در سپاه نادر از پاسداری شاه تا مرحلۀ نائبی قوای پاسداران افغان که تعداد آنها به چهارهزار نفر می‌رسید، ارتقاء یافت.  احمد در لشکر¬کشی¬های نادر افشار شرکت کرد  و در شب کشته‌شدن نادر، در دفاع از حرم نادر تلاش‌های زیادی کرد که به پاس آن، الماس کوه نور و دیگر جواهرات را از جانب زن نادرشاه دریافت می‌کند.  وی پس از به‌قدرت رسیدن، ارتشی تشکیل داد و در کنار ارتش قومی، اقدام به تشکیل چند دسته سپاه دائمی کرد که از خزانۀ دولت حقوق دریافت می‌کردند.  
==پیامدهای پادشاهی احمدشاه==
===1. ایجاد امپراطوری پشتونی (قبیله‌ای)===
احمد ابدالی بخش ¬بزرگی از خراسان را تحت حاکمیت خود درآورد و با محوریت قندهار و رویکرد قبیله‌ای،  امپراطوری افغانی (پشتونی) را به‌وجود آورد.  
===2. ایجاد طبقۀ اشراف اداری و قبیله‌ای===
نظام اداری حکومت احمدشاه، هرچند از نظر شکلی ترکیبی از ادارۀ مغولی و ایرانی بود اما در عمل زیر سلطۀ نظام قبیله‌ای و فئودالی افغانی (پشتومی) بود.  
===3. ایجاد طبقۀ اشراف زمیندار از قبیلۀ درانی===
احمد، در کنار القاب و مقام دولتی، زمین قندهار را در میان قبیلۀ ابدالی تقسیم کرد و بخشی از آن را به سرداران این قبایل به‌عنوان جاگیر داد و بعد از فتح کابل، پیشاور و کشمیر، زمین بیشتری به آنها بخشید.  
===4. ایجاد شکاف طبقاتی با وضع مالیات نابرابر===
در حکومت احمدشاه، در کنار معافیت مالیات سرانه، مواشی، درخت و میوه، مالیات زمین پشتون¬ها در اطراف قندهار و مناطق مجاور، تخفیف یافت اما مالیات دهقانان غیر پشتون، افزوده و تحصیل آن به ‌سرداران پشتون سپرده شد که توانستند به‌تدریج املاک آن¬ها را تملک نماید.  
===5. اعطای امتیاز به روحانیون قبیله===
احمد ابدالی، با سپردن تمام محاکم و مساجد به قشر روحانی، آنها را نیز از خود راضی نگه داشت و حتی برخی او را پدر و غازی می‌خواند.  
==سیاست خارجی احمدشاه ابدالی==
===1. روابط احمدشاه با ایران===
کریم خان زند، در مورد خراسان حالت بی‌طرفی اختیار کرد و برخی براین نظراند که میان کریم خان زند و احمدشاه ابدالی، توافقاتی صورت گرفته است. شاهرخ نوۀ نادر افشار بعد از شکست در جنگ هرات، و محاصرۀ شهر مشهد توسط احمدشاه، (جنگ دوم) در یک توافق‌نامۀ صلح، قبول کرد که خطبه و سکه به‌نام احمدشاه باشد اما مهر فرامین، ارقام و احکام به‌نام شاهرخ باشد. 
===2. روابط احمدشاه با هند===
احمدشاه پس از به‌قدرت رسیدن، اولین حملۀ نظامی را بهسمت کابل و پیشاور انجام داد که در آن زمان جزء امپراطوری هند به‌شمار می‌رفت. وی هشت بار بر قلمرو امپراطوری هند حمله کرده است که خونین‌ترین آن جنگ پانی‌پت به‌حساب می‌آید. 
===3. روابط احمدشاه با آسیای میانه=== 
احمدشاه ، دوبار به‌سمت ترکستان در آسیای میانه لشکر کشیده است که در حملۀ اول به‌سرکردگی شاه‌ولی خان، ولایات ترکستان را تصرف کرد و در حملۀ دوم، در کنار سرکوب شورشیان شمال، با شاه بخارا صلح کرده، با تعیین حدفاصل دو کشور، خرقۀ منصوب به ‌پیامبر ‌اسلام را به قندهار آورد.  
===4. انزوای سیاسی===
سیاست جنگی احمدشاه، سبب شد که دولت زیر حاکمیت او در انزوای سیاسی قرار گیرد.  
==آثار==
احمد شاه، به‌رغم آن‌که در طول دورۀ سلطنت خود به‌امور نظامی و جنگی مصروف بود، از خود دیوان شعری به‌ زبان پشتو با عنوان «هرا» به‌یادگار گذاشته است. 
==محبوبیت احمدشاه ابدالی==
احمد ابدالی، در میان گروه قومی پشتون بهویژه قبیلۀ درانی محبوبیت زیاد دارد و به «احمدشاه بابا» معروف است  و او را بنیان‌گذار افغانستان فعلی می‌دانند و مورد توجه خاص شاعران و تحلیل‌گران آنها قرار گرفته است.  
==درگذشت==
احمد ابدالی، پس از 25 سال پادشاهی، در 20 رجب 1186ق در شهر قندهار درگذشت.  مقبرۀ احمدشاه، در باغ روضه، کنار مسجد خرقۀ مبارک موقعیت دارد. گنبد و ساختمان آن در نوع خود از شاه‌کارهای معماری اسلامی و از جاهای دیدنی ولایت قندهار است. 
==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
* «احمدشاه درانی؛ سیاست‌مدار شاعرپیشه که مهمان مازندرانی‌ها شد»، وب‌سایت فارس افغانستان، تاریخ درج: 9 دی 1394ش.
* «از احمدشاه ابدالی تا عبدالرحمن»، وبلاگ خراسان¬زمین، تاریخ درج: 28 آذر 1390ش.
* سمیعی، محمد، «احمدشاه درانی»، وب¬سایت مرکز دائرۀ¬المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 19 خرداد 1399ش.
* غبار، میر غلام محمد، افغانستان در مسیر تاریخ، نسخۀ دیجیتالی، کابل، انتشارات محسن،  بهار 1391ش.
* فرهنگ، میرمحمد¬صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، ویرجینیا، امریکن سپیدی، قوس (آذر) 1367ش.
* کاتب، فیض¬محمد، سراج¬التواریخ، ج اول، کابل، مطبعۀ حروفی دارالسلطنه، 1331ش.
* محمدی، محمدامیر، «احمدشاه درانی و نقش خانوادۀ آن در ادبیات افغانستان»، وبلاگ محمدامیر محمدی ابلاغ، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1397ش.
* «مقبره و زیارت احمدشاه بابا»، وبلاگ انار افغانستان، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.
* مصباح¬زاده، محمدباقر، تاریخ سیاسی مختصر افغانستان، مرکز پژوهش¬های آفتاب، 1388ش.
* موسوی دالینی، جواد، «واکاوی عمل¬کرد سیاسی – نظامی احمدشاه درانی و پیامدهای آن»، فصل¬نامۀ علمی – پژوهشی پژوهش¬نامۀ تاریخ اسلام، سال پنجم، شمارۀ هفدهم، بهار 1394ش.
{{رده:ویکی‌زندگی}}
{{رده: احمدشاه ابدالی}}
{{رده: مشاهیر}}