در حال ویرایش پیش‌نویس:روزی فرزند

<big>'''روزی فرزند'''</big>؛ تأمین مادی، تربیتی و معنوی فرزند به‌عنوان سهم الهی و مسئولیت والدین.<br>

روزی یا رزق فرزند، در فرهنگ اسلامی و سنت ایرانی، مفهومی گسترده‌تر از معیشت مادی بوده و شامل روزی معنوی، اخلاقی و سرشتی نیز می‌شود. بر اساس باور عمومی، هر فرزند با روزی از پیش تعیین‌شده از سوی خداوند به دنیا می‌آید. این باور که ریشه در آموزه‌های قرآنی و روایی دارد، نه‌تنها بر لزوم حلال بودن روزی تأکید کرده بلکه موجب تقویت آرامش خاطر و توکل والدین شده و در بُعد فرهنگی- اجتماعی نیز خانواده و پرورش فرزند صالح را سرچشمۀ برکت و تداوم نسل به‌شمار می‌آورد. 
==تعریف و اهمیت روزی فرزند==
روزی در لغت به‌معنای خوراک روزانه، رزق، وجه معاش، وسیلۀ زندگی و ضروریات زندگی است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-2 دهخدا، وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ «روزی».]</ref><br>
  
روزی فرزند، در سبک زندگی اسلامی- ایرانی، علاوه بر تأمین اقتصادی او مانند خوراک، پوشاک و مسکن، معنایی گسترده‌تر را نیز در بر می‌گیرد که شامل برکت، سلامت جسمانی و معنوی، تربیت درست و حتی نقش او در تداوم نسل و برخورداری از حمایت‌های اجتماعی می‌شود. در فرهنگ دینی و اجتماعی ایران این دو بُعد درهم‌تنیده و به‌عنوان ترکیبی از وعدۀ الهی، مسئولیت والدین و شرایط اجتماعی شناخته می‌شوند.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%8A-%D8%A7%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D9%8A%D8%A7%D8%AA/131547?utm_source=chatgpt.com «رزق و روزی اولاد در آیات»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref><br>
 
همچنین، در آموزه‌های اسلامی «رزق» از سوی خداوند برای مؤمنان تضمین شده و این تضمین به‌طور خاص دربارۀ فرزندان نیز بیان شده است؛ به‌همین دلیل، داشتن و تأمین فرزند، در نگاه دینی نه‌تنها نعمتی الهی بلکه مسئولیتی دینی و اجتماعی به‌شمار می‌رود. در عین حال، روایات اسلامی تأکید می‌کنند که والدین وظیفه دارند با تلاش خود، زمینه‌های مادی و تربیتی لازم را برای فرزندان فراهم کنند؛ زیرا وعدۀ الهیِ رزق، جایگزین تلاش انسانی نبوده بلکه همراه و مکمل آن است.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/1093463/%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%A8-%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%AA%D8%B6%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%AF%D9 «رزق و روزی فرزندان از جانب خداوند تضمین شده است»، خبرگزاری رسمی حوزه.]</ref> 
==مبانی دینی و معرفتی دربارۀ روزی فرزند==
در میراث اسلامیِ شیعی و سنی، رزق یا روزى، مفهومی توحیدی است. خداوند رازقِ مطلق همۀ مخلوقات بوده<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_6_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%87%D9%88%D8%AF سورۀ هود، آیۀ 6.]</ref>  و در عین حال از انسان انتظار می‌رود که با تلاش مشروع، نیت درست و رعایت اسباب دینی مانند تقوا، صدقه، دعا، توکل همراه با تلاش، زمینۀ نزولِ رزق را فراهم کند. از این منظر، روزیِ فرزند هم به‌عنوان تأمین مادی فرزند و هم به‌عنوان برکت و امکانات معنوی مرتبط با فرزند، قابل فهم است.
===قرآن کریم و روزی فرزند===
قرآن کریم، بارها روزی را عطیه‌ای ویژۀ خداوند دانسته و در آیاتی متعدد بر توحیدی بودن تأمین روزیِ تمامی موجودات تأکید کرده است. همچنین در برخی از آیات قرآن، نهی از فرزندکشی به‌سبب ترس از فقر صورت گرفته و خداوند وعده می‌دهد که روزی فرزندان و والدین بر عهدۀ خداوند است.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_31_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A1 سورۀ اسراء، آیۀ 31.]</ref>  مفسران قرآن، روزی را شامل نیازهای مادی و معنوی دانسته‌اند. بر همین اساس، در فرهنگ اسلامی- ایرانی، این آموزه‌ها پشتوانۀ ایمان والدین به‌شمار رفته و به‌صورت توکل همراه با تلاش مشروع فهم می‌شود. به‌همین دلیل است که در کنار اعتماد به خدا، خانواده‌ها به کار و درآمد حلال، دعا، توسل و آموزش اهمیت می‌دهند تا هم وظیفۀ انسانی خود را به‌جا آورده و هم از یاری الهی مطمئن باشند.<ref>[https://www.mojnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7-62/480077-%D8%AA%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF-%DB%8C%DA%A9-%D9%88%D8%B9%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C-%D8%A7%D «تأمین روزی فرزند یک وعدۀ الهی است»، خبرگزاری موج.]</ref> 
===نگاه توحیدی به روزی فرزند===
در نگاه توحیدی، روزی در اختیار تکوینی خداوند بوده و همین باور، علاوه بر آرامش، انسان را به‌سمت مسئولیت‌پذیری و رعایت اخلاق سوق می‌دهد. مفسران قرآن تأکید دارند که انسان باید تلاش و تدبیر کند اما سرانجام، بخشش یا بازداشتن روزی در اختیار خداوند است. این نگرش ضمن نفی بی‌عملی، مانع اضطراب افراطی شده و تعادل میان توکل و تلاش را حفظ می‌کند.<ref>[http://tadabbor.org/?page=tadabbor&SOID=11&AYID=6&TPIV=T2 «تفسیر آیۀ 6 سورۀ هود»، وب‌سایت تدبر.] </ref> 
===احدایث و روایات دربارۀ روزی فرزند===
در منابع حدیثی اسلامی، به‌ویژه شیعی، فرزند به‌عنوان نعمت و برکت معرفی شده و روایات متعددی دربارۀ فضیلت فرزندآوری، مقام مادر و ثواب نگهداری فرزندان نقل شده است؛ برای مثال، امام موسی کاظم، در پاسخ به فردی که از ترس فقر، بچه‌دار نمی‌شد، تأکید کرد که فرزند بیاورید زیرا روزی او با خداوند است.<ref>[https://www.ghbook.ir/index.php?option=com%20dbook&task=viewbook&book%20id=1002153006&lang=fa کلینی، اصول‌الکافی، به‌تصحیح محمدجعفر شمس‌الدین، 1369ش، ج6، ص3.]  </ref> 
===وظیفۀ والدین در تأمین معاش فرزند===
در فقه اسلامی، پدر و در شرایط خاص مادر، مسئول تأمین نیازهای مادی و تربیتی فرزندان شامل غذا، پوشاک، آموزش و مراقبت‌های لازم هستند به‌گونه‌ای که با توان خانواده و قوانین جاری سازگار باشد. مطالعات فقهی و منابع حوزوی فارسی تأکید دارند که این تکالیف باید متناسب با استطاعت خانواده و مصلحت کودک اجرا شوند. در فرهنگ اسلامی- ایرانی، رعایت حقوق فرزند از تغذیه و لباس گرفته تا آموزش و تربیت دینی، به‌عنوان وظیفۀ واجب والدین شناخته شده و علاوه بر آن، نهادهای دولتی و خیریه نیز مسئولیت اجتماعی حمایت از خانواده‌ها را بر عهده دارند.<ref> [https://elmnet.ir/doc/10639760-91152 شفیعی مازندرانی و دیگران، «وظائف فقهی پدر و مادر نسبت به کودک»، 1384ش، چکیده.]</ref> 
===نقش نیت، تقوا و توکل در جلب روزی===
اسلام برای افزایش رزق، سه عنصر درونی و عملی را برجسته می‌کند: نیت پاک و خیرخواهانه، رعایت تقوا و توکل واقعی همراه با تلاش مشروع. منابع اسلامی بر این نکته تأکید دارند که صدقه و استغفار باعث گشایش رزق و حتی افزایش نسل می‌شوند.<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/fa121794?utm%20source=chatgpt.com «براساس آیات و روایات، آیا استغفار در رزق و روزی انسان و تولید نسل و فرزندآوری او تأثیرگذار است؟»، وب‌سایت اسلام کوئست.]</ref>  همچنین، منابع دیگر توصیه می‌کنند که اقدامات مادی و معنوی از جمله برنامه‌ریزی اقتصادی، آموزش و بهره‌گیری از منابع حمایتی همراه با نیت خالص انجام شوند تا اثرگذاری معنوی و عملی آن بر نزول رزق کامل شود.<ref>[https://ahlolbait.com/content/17374/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D9%88-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-137-%D9%86%D9%87%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8 «ترجمه و شرح حکمت 137 نهج‌البلاغه: راه افزایش روزی»، وب‌سایت مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت.]</ref> 
==رویکرد فرهنگی و اجتماعی به روزی فرزند==
نگرش ایرانیان نسبت به روزی فرزند ترکیبی از باور دینی، سنت فرهنگی و عقلانیت اجتماعی است. باور به اینکه «هر کودک با روزی خود به‌دنیا می‌آید» سبب امیدواری، کاهش اضطراب، توکل عملی و آرامش خانواده‌ها شده و همزمان با سبک زندگی اسلامی-ایرانی، تصمیم‌گیری‌های خانواده در زمینۀ ازدواج، فرزندآوری و تربیت فرزند را هدایت می‌کند.
===باور عمومی به روزی فرزند===
در فرهنگ دینی و سنتی ایران، باور به اینکه فرزند روزی خود را همراه می‌آورد، ریشۀ عمیقی داشته و این برداشت با آموزه‌های قرآنی دربارۀ رزق و نیز روایت‌های پیامبر و اهل‌بیت پیوند خورده است. باور عمومی بر این استوار است که رزق و زندگی فرزند قبل از تولد او معین بوده و خانواده موظف به فراهم کردن امکانات حداقلی و تربیت او هستند اما اضطراب افراطی برای تأمین رزق فرزند بی‌مورد است.<ref>[https://www.javanonline.ir/fa/news/973331/%D8%A7%DA%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%DA%86%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AF «اگر جرأت بچه‌دار شدن ندارید، بخوانید»، خبرگزاری جوان آنلاین.]</ref> 
===باور به روزی فرزند در ادبیات و زبان فارسی===
باور به «روزی فرزند» در فرهنگ اسلامی- ایرانی ریشه‌ای عمیق داشته که در ضرب‌المثل‌ها، اشعار و حکایات عامیانه بازتاب یافته است. این باور نه‌تنها به تأمین مادی فرزند، بلکه به برکت، تربیت و حمایت‌های معنوی نیز اشاره دارد؛
# '''ضرب‌المثل‌ها و حکایات''': «هر آن کَس که دندان دهد، نان دهد» ضرب‌المثلی از سعدی بوده و بر این باور تأکید دارد که خداوندی که فرزندی می‌آفریند، روزی او را نیز فراهم می‌آورد.<ref>[https://ganjoor.net/saadi/boostan/bab6/sh11 سعدی، بوستان، وب‌سایت گنجور.]</ref>  
# '''اشعار و متون ادبی''': « گفت از ضعف توکل باشد آن * ور نه بدهد نان، کسی کو داد جان// جمله را رزاق روزی می‌دهد * قسمت هر کس به پیشش می‌نهد» شعری از مولوی است که بر روزی‌رسان بودن خداوند اشاره دارد.<ref> [https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar5/sh97 مولانا، مثنوی معنوی، وب‌سایت گنجور.]</ref>  
===نگرش عقلانی- شناختی===
از نگاه عقلانی و اجتماعی، فرزند نه‌تنها نعمت معنوی بلکه سرمایۀ انسانی و نماد استمرار خانواده و نسل آینده است؛ به‌همین دلیل، فرزندآوری و تربیت او به‌عنوان نوعی سرمایه‌گذاری بلندمدت برای خانواده و جامعه محسوب می‌شود. این نگرش در فرهنگ ایرانی با مفهوم روزی فرزند پیوند دارد؛ زیرا منابع فقهی و اخلاقی در ایران، فرزند را وسیله‌ای برای برکت و گسترش رزق خانواده معرفی کرده‌اند. والدین با برنامه‌ریزی مالی، آموزشی و تربیتی فرزندان، علاوه بر افزایش سرمایۀ انسانی خانواده، بهره‌مند شدن از برکت رزق الهی را نیز به‌دنبال دارد. همچنین، فرزندآوری در فرهنگ ایرانی نماد استمرار نسل، حفظ ارزش‌ها و تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85451594/%D9%87%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DB%8C%DA%A9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%84%D8%B2%D9%88%D9%85-%D «هر فرزند ایران، یک استعداد و سرمایه است/ لزوم تربیت نیروی انسانی ماهر و مومن در آموزش و پرورش»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> 
===تأثیر باور عموم بر تصمیم‌گیری‌های خانواده===
باور به رزق الهی در فرهنگ ایرانی تأثیر عمیقی بر تصمیم‌گیری‌های خانوادگی دارد. این نگرش موجب می‌شود که زوج‌ها با اعتماد به وعدۀ خداوند در تأمین روزی فرزندان، ترس از هزینه‌های مالی را کنار گذاشته و تصمیم به ازدواج و فرزندآوری بگیرند. همچنین، در حوزۀ تربیت، این باور باعث می‌شود والدین بیشتر بر تربیت معنوی و اخلاقی فرزندان تمرکز کرده و نگرانی‌های مادی را کاهش دهند.<ref> [https://www.hawzahnews.com/news/1108476/%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%82%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%AA%D8%B1%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D «باور به خالقیت  رزاقیت خداوند مانع ترس از فرزندآوری است»، خبرگزاری رسمی حوزه.] </ref> 
===روایت‌های معاصر دربارۀ روزی فرزند===
در روزگار معاصر، برخی روایت‌ها «روزیِ فرزند» را تنها مسئله‌ای اقتصادی دانسته و بر هزینه‌های سنگین معیشت، مسکن، آموزش و نااطمینانی‌های آینده تکیه می‌کنند.<ref>[https://jmums.mazums.ac.ir/browse.php?a%20id=19675&slc%20lang=fa&sid=1&printcase=1&hbnr=1&hmb=1 عرقیان مجرد و دیگران، «تبیین عوامل مؤثر بر فرزندآوری در ایران: یک مطالعۀ متاسنتز»، 1402ش، چکیده.]</ref>  برخی پژوهش‌های صورت‌گرفته نیز نشان داده‌اند که نگرانی‌های مالی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده در فرزندآوری است و همین امر باعث تمرکز سیاست‌ها بر حمایت‌های اقتصادی شده است.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/841382/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D8%A7%D8 «مرکز پژوهش‌های مجلس: کاهش فرزندآوری به‌خاطر موانع اقتصادی است، نه تمایل خانواده‌ها»، خبرگزاری عصر ایران.]</ref>  با این حال، تقلیل موضوع به بعد اقتصادی، پیچیدگی‌های فرهنگی، اجتماعی و نگرشی را نادیده می‌گیرد؛ تجربۀ جهانی نیز نشان می‌دهد که مشوق‌های مالی به‌تنهایی اثر پایدار نداشته و عواملی همچون امید به آینده، ارزش خانواده و فرهنگ، نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کنند.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/720281/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D «ارتباط دادن کاهش فرزندآوری به مشکلات اقتصادی آدرس غلط دادن به مردم است/ دوگانه‌های کاذب؛ مهمترین عوامل کاهش فرزندآوری است»، خبرگزاری همشهری آنلاین.]</ref>  در مقابل، آموزه‌های قرآنی و روایی بر این اصل تأکید دارند که رزقِ فرزند از جانب خدا تضمین شده و این باور می‌تواند برای خانواده‌ها آرامش‌بخش و انگیزه‌زا باشد. هرچند والدین همچنان موظف به تلاش در تأمین نیازهای مادی و تربیتی‌ هستند. به‌همین دلیل، تنها با پیوند ایمان به رزاقیت الهی با سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی عادلانه، حمایت‌های رفاهی و تقویت فرهنگ خانواده است که می‌توان نگرش مثبت به فرزندآوری را به تصمیمی عملی و پایدار تبدیل کرد.<ref>[https://es.tesrc.ac.ir/article%20719267%2006bdcc152059bc3982a8876d4286c0dd.pdf?utm%20source=chatgpt.com سادات سجادی، «تحلیلی بر موانع فرزندآوری در ایران از منظر اقتصاد جمعیت»، 1403ش، چکیده.]</ref> 
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* قرآن کریم.
* «ارتباط دادن کاهش فرزندآوری به مشکلات اقتصادی آدرس غلط دادن به مردم است/ دوگانه‌های کاذب؛ مهمترین عوامل کاهش فرزندآوری است»، خبرگزاری همشهری آنلاین، تاریخ بارگذاری: 24 آبان 1401ش.
* «اگر جرأت بچه‌دار شدن ندارید، بخوانید»، خبرگزاری جوان آنلاین، تاریخ بارگذاری: 21 مهر 1398ش.
* «باور به خالقیت  رزاقیت خداوند مانع ترس از فرزندآوری است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بارگذاری: 29 شهریور 1402ش. 
* «براساس آیات و روایات، آیا استغفار در رزق و روزی انسان و تولید نسل و فرزندآوری او تأثیرگذار است؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: 8 مهر 1404ش.
* «تأمین روزی فرزند یک وعدۀ الهی است»، خبرگزاری موج، تاریخ بارگذاری: 11 فروردین 1402ش.
* «ترجمه و شرح حکمت 137 نهج‌البلاغه: راه افزایش روزی»، وب‌سایت مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت، تاریخ بارگذاری: 1 شهریور 1396ش.
* «تفسیر آیۀ 6 سورۀ هود»، وب‌سایت تدبر، تاریخ بازدید: 7 مهر 1404ش. 
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 مهر 1404ش.
* «رزق و روزی اولاد در آیات»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ بارگذاری: 9 مرداد 1391ش.
* «رزق و روزی فرزندان از جانب خداوند تضمین شده است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بارگذاری: 31 خرداد 1402ش.
* سادات سجادی، معصومه، «تحلیلی بر موانع فرزندآوری در ایران از منظر اقتصاد جمعیت»، ماهنامۀ علمی امنیت اقتصادی، سال 12، شمارۀ 7، پیاپی 126، 1403ش.
* سعدی، بوستان، باب ششم در قناعت، بخش 11، حکایت مرد کوته‌نظر و زن عالی‌همت، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1404ش.
* شفیعی مازندرانی، محمد و دیگران، «وظائف فقهی پدر و مادر نسبت به کودک»، دانشگاه جامعه ‌المصطفی‌ العالمیه، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، 1384ش.
* عرقیان مجرد، فرشته و دیگران، «تبیین عوامل مؤثر بر فرزندآوری در ایران: یک مطالعۀ متاسنتز»، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دورۀ 33، شمارۀ 2، 1402ش.
* کلینی، محمد بن یعقوب، اصول‌الکافی، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، به‌تصحیح محمدجعفر شمس‌الدین، 1369ش.  
* «مرکز پژوهش‌های مجلس: کاهش فرزندآوری به‌خاطر موانع اقتصادی است، نه تمایل خانواده‌ها»، خبرگزاری عصر ایران، تاریخ بارگذاری: 3 خرداد 1403ش.
* مولانا، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بخش 97، جواب گفتن خر روباه را، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1404ش.
* «هر فرزند ایران، یک استعداد و سرمایه است/ لزوم تربیت نیروی انسانی ماهر و مومن در آموزش و پرورش»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 2 اردیبهشت 1403ش.
{{پ|حمید گلزار|امان الله فصیحی}}