در حال ویرایش پیش‌نویس:مثنوی نه‌سپهر

<big>'''مثنوی نه‌سپهر،'''</big> کتاب شعر در قالب مثنوی از امیر خسرو دهلوی.

مثنوی نه‌سپهر، اثر شعری در قالب مثنوی از امیر خسرو دهلوی است که با استفاده از تکنیک‌های زبانی و صنعت ادبی، نوآوری‌های زیادی در زبان فارسی داشته است. اقتباس از مفاهیم قرآنی و مضامین احادیث، از جلوه‌های مهم معنایی و معرفتی این اثر است که مخاطب را با زبان شعر با دنیای عرفان و میراث اسلامی، آشنا می‌کند. 
==معرفی== 
این اثر در قالب «مثنوی»، در نه فصل (هر فصل یک سپهر) نگاشته شده است که شامل چهارهزار بیت می‌شود. مثنوی نه‌سپهر، توسط «امیرخسرو دهلوی» از شاعران تاثیرگذار زبان و ادب فارسی در هند در سال 716ق به‌نام «قطب‌الدین مبارک‌شاه» از سلاطین خلجی دهلوی،<ref> نیساری، «نوآوری‌های امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه سپهر»، مجلۀ شبه‌قاره، 1393ش، ص23-26.</ref>  سروده شده است.<ref>عالی محمودی، «گونه‌های مختلف ایهام در مثنوی نه‌سپهر امیر خسرو دهلوی»، فصلنامۀ مطالعات شبه‌قاره، 1401ش، ص205.</ref>  
==ویژگی== 
مثنوی نه‌سپهر، سرشار از فنون هنری و ظرافت ادبی است که شناخت آنها در درک درست گذشتۀ ادبیات فارسی بسیار اهمیت دارد. در بسیاری از ابیات این اثر، صنعت «ایهام» به‌صورت هنرمندانه‌ به‌کار رفته است و مخاطب با دقت در ساختار ایهامی آن، متوجه مجموعه‌ای از واژگان چند معنایی می‌شود.<ref>عالی محمودی، «گونه‌های مختلف ایهام در مثنوی نه‌سپهر امیر خسرو دهلوی»، فصلنامۀ مطالعات شبه‌قاره، 1401ش، ص205.</ref>   اقتباس از رموز قرآنی و مفاهیم حدیثی و استفادۀ گسترده از تمثیل در گونه‌های مختلف آن برای بیان معانی دقیق اسلامی، از ویژگی‌های مهم دیگر این اثر است. همچنین در این اثر، از نمادهای مذهبی، اساطیری و ملی و گاهی تقابل نمادها در ساختن تمثیل‌ها بهره گرفته شده است. تأثیر فرهنگ سرزمین هند و آیین هندو نیز در ساختن برخی از تمثیل‌ها دیده می‌شود.<ref>کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نه‌سپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، 1401ش، ص65.</ref> 
==درون‌مایۀ کتاب==
درون‌مایۀ اصلی کتاب در نه‌سپهر که نُه «جهان معنایی» است، پس از حمد خدا و تمجید پیامبر، به نظم در آمده است:
#پندنامه که حکایت‌هایی در اهمیت مشورت‌خواهی، قدرت اراده، ‌هوشیاری، رعایت حق مردم و توصیف عدل و انصاف است؛
#آداب و رسوم کهن هند و توصیفی از پرندگان و جانوران هندی؛
#مقدمات فرمان‌روایی و شرح مراسم تاج‌گذاری قطب‌الدین مبارک‌شاه در بیست‌وچهارم محرم 716ق و گزارش مقابله با بت‌پرستان و تأسیس بنای مسجد جامع و بناهای دیگر به‌نام «حصن ‌دارالخلافه»؛
#درون‌مایۀ سپهر پنجم یک دوره «هندشناسی» است که این کشور از نظر آب‌و‌هوا، میوه‌جات و علوم و فنون توصیف شده است. در این فصل، هند به‌عنوان بهشت توصیف شده و هبوط آدم از بهشت نیز در این کشور صورت گرفته است. همچنین، عدد صفر در ریاضیات، ابداع «کلیله و دمنه» و بازی شطرنج همه منبعث از فکر هندی توصیف شده است؛ 
#فصل پنج به‌عنوان «شکارنامه» با وصف جلوۀ‌ «دی‌ماه» در هند آغاز می‌شود و سپس حرکت پادشاه به‌سوی سبزه‌زار را توصیف می‌کند؛
#در سپهر ششم، به تقارن دو حادثه در یک‌سال؛ یکی زیادی محصول و دیگری ولادت نوزادی در خاندان مبارک‌شاه آمده است؛
#وصف بهار، جشن نوروز، شرح جلوۀ هریک از گل‌های بهاری، معرفی مرغان نواساز، آراستن جشن و شرح هنر بازیگری در فصل هفتم به ‌تفصیل آمده است؛
#در فصل هشتم، «گُوی‌ باختن» شاه و تقابل «گوی» با «چوگان» توصیف شده است؛
#در آخرین سپهر، مقام شاعری خود را با «عطارد» مقایسه کرده است.<ref>نیساری، «نوآوری‌های امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه سپهر»، مجلۀ شبه‌قاره، 1393ش، ص23-26.<ref> 
==جایگاه==
مثنوی نه‌سپهر، از منظر نوآوری‌ها و مرجع‌بودن در ادبیات فارسی، جایگاه مهمی دارد؛ به‌همین دلیل، در لغتنامۀ دهخدا، بسیاری از واژه‌های «نوترکیب» و جدید، به‌عنوان شاهد مثال به این اثر، استناد و ارجاع داده شده است.<ref>نیساری، «نوآوری‌های امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه سپهر»، مجلۀ شبه‌قاره، 1393ش، ص23-26.</ref> 
جلوه‌های معنایی و معرفتی 
===1. اقتباس از قرآن و احادیث===
مثنوی نه‌سپهر، سرشار از مفاهیم قرآنی و مضامین احادیث است که هم علاقۀ شاعر را به معارف اسلامی بیان می‌کند و هم توان ادبیات فارسی در انعکاس رموز قرآنی را به نمایش می‌گذارد. همچنین، جلوه‌های معرفتی قرآن و احادیث به‌صورت اقتباس و تلمیح در مثنوی نه‌سپهر، در شناخت بزرگان حلقۀ عرفان و شکل‌گیری سنت‌های ادبی و زبان فارسی، کمک می‌کند.<ref>عالی محمودی و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نه‌سپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ فنون ادبی، ۱۳۹۶ش، ص50-51.</ref>  
 ===2. پیوند مفاهیم متعالی با ادب فارسی=== 
مثنوی نه‌سپهر، پیوند شعر و ادب فارسی با مفاهیم قرآن و معارف اسلامی را به‌خوبی نشان می‌دهد. امیر خسرو دهلوی، در شناساندن این مهم در سرزمین هند بسیار تاثیرگذار بوده است.<ref>عالی محمودی و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نه‌سپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ فنون ادبی، ۱۳۹۶ش، ص50-51.</ref>  
===3. معرفی فرهنگ اسلامی با هنر تمثیل===
در مثنوی نه‌سپهر، هنر تمثیل در گونه‌های مخلتف ضرب‌المثل، حکایت، تشبیه مرکب و استعارۀ مرکب، برای بیان مفاهیم، استدلال و اقناع مخاطب استفاده شده است و این اثر از لحاظ معرفی فرهنگ اسلامی و ایرانی و هندی و ترکیب آن در ساختن تمثیل اهمیت زیادی دارد؛<ref>کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نه‌سپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، 1401ش، ص65.</ref>  زیرا ضرب‌المثل‌های رایج در زبان‌های اردو، فارسی و عربی در اشعار این کتاب، به‌صورت گسترده‌ای استفاده شده است.<ref>کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نه‌سپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، 1401ش، ص65.</ref> 
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==

* عالی محمودی، امیدوار، «گونه‌های مختلف ایهام در مثنوی نه‌سپهر امیر خسرو دهلوی»، فصلنامۀ مطالعات شبه‌قاره، دورۀ 14، شمارۀ 42، بهار و تابستان 1401ش.
* عالی محمودی، امیدوار و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نه‌سپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ فنون ادبی، سال نهم، شمارۀ 2، تابستان ۱۳۹۶ش.
* کریمی، فرزانه، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نه‌سپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دورۀ 14، شمارۀ 53، پاییز 1401ش.
* نیساری، سلیم، «نوآوری‌های امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه‌سپهر»، مجلۀ شبه‌قاره، شمارۀ 2، بهار و تابستان 1393ش.
[[رده:ویکی‌زندگی]]
[[رده:میراث فرهنگی]]
[[رده:زبان فارسی]]