در حال ویرایش پیش‌نویس:زن مسلمان

'''<big>زن مسلمان</big>'''؛ زن معتقد و پای‌بند به آموزه‌های دین ‌اسلام.

آموزه‌های اسلامی، زن را انسان مستقلی معرفی کرده است که هرگاه به ویژگی‌های معنوی و ایمانی آراسته گردد، الگوی شایسته‌ای برای هم‌نوعان خواهد بود. قرآن با تأکید بر تفاوت‌های جنسیتی زن و مرد، ملاک برتری را فقط در تقوا دانسته است؛ زیرا انسان، چه زن و چه مرد، موجودی است که زمینه گرایش به خیر و شر در او وجود دارد و بهره‌مندی از تقوا می‌تواند او را به‌سوی عوامل خیر سوق دهد و مقاومت او در برابر عوامل شرّ را بیفزاید. 
==جایگاه زنان در جامعۀ جاهلی==
در عصر جاهلیت، زن را مخلوقی برزخی بین حیوان و انسان می‌دانستند که تکثیر نسل و خدمت به مرد، تنها کارکرد او به ‌شمار می‌رفت.<ref>وبون، تمدن اسلام و عرب،1334ش، ص513.</ref> 
===پوشش===
در دوران جاهلیت قسمتی از بدن زنان با لباس پوشیده بود و قسمتی از سر و بدن باز بود. گردن، گوش، سینه، دست و پای زن معمولا بدون پوشش بود. برخی زنان بر پای خود خلخال‌هایی داشتند که زنگوله‌هایی به آن متصل بود و با عبور مردان غریب این زنگوله‌ها به‌وسیله زنان تکان داده می‌شود.<ref>سیوطی، الدر المنثور،1414ق، ج6، ص186.</ref>
===ازدواج===
پیش از اسلام، چندهمسری با هدف تامین معاش زن و یا استحکام جایگاه سیاسی و اجتماعی مرد، کاملا رایج بود. دختر در انتخاب همسر، آزاد نبود و بسیاری از پدران، دختر خود را به ازدواج هر یک از جوانان قبیله که بهای عروس را می‌پرداخت، در می‌آوردند.<ref>دورانت، 1366ش، ج4، ص202. </ref>  گاهی دختر را قبل از تولد، شوهر می‌دادند.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1379ش، ص56.</ref> 
===طلاق=== 
زن با مرگ همسر یا با طلاق، تا یک‌سال حق ازدواج نداشت تا وضعیت بارداری او مشخص شود.<ref>حوفی، الحیاة العربیه من الشعر الجاهلی، 1954م، ص221.</ref>  
===مهریه ===
پیش از اسلام مهریه را بهای زن می‌دانستند و حقی را به نام شیربها تعیین می‌کردند که شوهر باید به خانوادۀ دختر، پرداخت می‌کرد. بیشتر اعراب مهریه عروس را با اهدای شتر، پرداخت می‌کردند.<ref>حتی، تاریخ عرب،1366ش، ص30.</ref> 
===ارث===
در دوران پیش از اسلام، زنان از ارث بی‌بهره بودند و با فوت پدر یا همسر، ارثی به زن نمی‌رسید.<ref>ابن‌اثیر، اسدالغابۀ فی معرفۀ الصحابه، 1964ق، ج، ص 418.</ref> 
==جایگاه زنان در اسلام==
===زن در خطابات الهی===
آیات قرآن، ارزش‌ها و ضدارزش‌ها را مذکر و مؤنث ندانسته و بدن را موصوف آن‌ها قرار نداده است.<ref>جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، 1375ش، ص79-78.</ref>  جنسیت و نژاد در بیان قرآن از فضایل و رذایل انسانی شمرده نشده و تقوای الهی محور اصلی آن معرفی شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/2681/%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%89-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%A7%D9%89-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 پارسا‌نیا، «سیمای زن در خطاب‌های قرآن»، 1384ش.]</ref>  دخالت جنسیت در خطابات قرآن، به صراحت توسط خود قرآن نفی شده<ref>سوره آل‌عمران، آیه 195.</ref>  و در مواردی که از ضمیر مذکر برای بیان پیام استفاده شده بلافاصله برای دفع توهم دخالت جنسیت، آن را نفی کرده است.<ref> سوره نحل، آیه 79.</ref>  
===خلیفة اللهی زن===
آیت‌الله جوادی آملی معتقد است، زمانی که خداوند با تعلیم اسماء الهی به آدم<ref>سوره بقره، آیه 31.</ref>  او را به‌عنوان معلم و جانشین خود به فرشتگان معرفی کرد، شخص آدم خلیفه نشد بلکه مقام آدمیت و شخصیت انسانی، خلیفه شد. از این منظر، جان آدمی بدون لحاظ جنسیت، هدف تعیلم اسماء الهی است.<ref>جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، 1375ش، ص114. </ref> 
===پوشش زنان===
قرآن پوشیدگیِ زن را موجب امنیت او و شناخته‌شدن به پاکی و عفت دانسته است.<ref>سوره احزاب، آیه 59.</ref>  گسترۀ پوشش زن در فقه اسلامی، شامل تمام بدن به‌جز گردی صورت و دستان تا مچ است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1385ش، ج19، ص508.</ref> 
===مهریه=== 
در قرآن از مهریه با مفهوم «صِداق»، «نِحلة» و «حق» یاد ‌شده و دریغ کردن مهریه از زن را ظلم دانسته است.<ref>سوره نساء، آیه 4.</ref>  مهریه در فرهنگ اسلامی، هدیه‌ای از طرف مرد بوده و هم‌تراز ارزش و بهای زن نیست. مهریه، سنتی کهن بوده و اسلام آن را پذیرفته است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، ص169.</ref>  
===نفقه===
نفقه در اصطلاح فقه و حقوق اسلامی، هزینۀ خوراک، پوشاک، مسکن و اثاث‌ منزل زن متناسب با توانایی شوهر است.<ref>جعفری‌ لنگرودی، ترمینولوژی حقوقی، 1394ش، ص718.</ref>  آموزه‌های ‌اسلام تأمین نفقۀ زن را بر مرد، واجب دانسته است.
===ارث===
بر اساس آیات قرآن زنان از پدر، مادر و خویشاوندان خود، ارث می‌برند.<ref>سوره نساء، آیه 7.</ref>  زن در اسلام به‌عنوان فرزند، همسر، خواهر و مادر، از ارث بهره دارد.<ref>سوره نساء، آیه 11 .</ref>  
===دیه===
دیه زن نصف دیه مرد است.<ref>حر عاملی، وسائل ‌الشیعه، 1387ش، ج19، ص151.</ref>   برخی از پژوهش‌گران علت نصف‌بودن دیه زن را مصالح و منافعی می‌دانند که در نظام خانوادگی و روابط زن و مرد وجود دارد. <ref>محمدی‌نیا، بهشت جوان، 1394ش، ص99.</ref>
===استقلال مالی===
اسلام، حق زنان برای بهره‌مندی از آن‌چه کسب می‌کنند، معتبر دانسته<ref>سوره نساء، آیه 32.</ref>  و مالکیت او را در محصول کار و زحمت و ثروتش، محترم شمرده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1385ش، ج19، ص 213.</ref>  از نظر فقهای امامیه، زن به‌طور کلی در تصرف مال خود مستقل است  و نیازمند اجازۀ شوهر نیست.<ref>بحرانی، الحدائق الناظره، 1359ش، ج14، ص200.</ref> 
===ممنوعیت تصدی منصب قضاء===
بسیاری از فقهای شیعه و اهل سنت، با استناد به قرآن و روایات، قضاوت زنان را جایز ندانسته‌اند.<ref>مهرپور، «بحثی پیرامون قضاوت زن»، 1378ش، ص۱۷ و ۲۰؛ موسوی اردبیلی، فقه القضاء، 1381ش، ج۱، ص۹۳-۹۵.</ref>  
===گواهی زن===
گواهی و شهددت زن اگرچه در بسیاری از ادیان، مورد پذیرش نبوده است،<ref>مسلم، صحیح مسلم، 1412ق، ج5، ص128.</ref>  اما قرآن ضمن قبول کردن شهادت زن، گواهی دو زن را در حکم یک مرد، دانسته ‌است.<ref>سوره بقره، آیه 282.</ref>  
===قیومیت مردان بر زنان ===
آموزه‌های اسلام، زن و مرد را در آفرینش برابر دانسته است.<ref>سوره روم، آیه 21.</ref>  زن در فرزندآوری نیز نقشی همسان و برابر مرد دارد.<ref>سوره حجرات، آیه 13.</ref>  از منظر اسلام، زن و مرد با ازدواج، یکدیگر را کامل می‌کنند<ref>سوره بقره، آیه 187.</ref>  و به‌دلیل ارزشمندی محبت زن، او را مایۀ سکونت و آرامش مرد معرفی کرده‌ است.<ref>سوره روم ، آیه 21.</ref>  در این چارچوب، اندیشمندان مسلمان، زن را شاهکار آفرینش دانسته‌اند که در امور عاطفی و احساسی بر مرد برتری دارد.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1379ش، ص234.</ref>  با این وجود، قرآن در آیه 34 سورۀ نساء به قوامیت مردان بر زنان اشاره کرده است. مفسران قرآن، قوامیت مردان را ناظر به سرپرستی خانواده دانسته‌اند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۶۹.</ref>  مسلمانان از قوامیت مرد بر زن، نگاه متفاوت اسلام به زن را برداشت نمی‌کنند؛ اگر زن و مرد به عنوان دو صنف جداگانه مطرح باشند، سرپرستی مرد بر زن معنا ندارد.<ref>جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، 1375ش، ص 393.</ref>  برخی از اندیشمندان اسلامی، دلیل قیومیت مرد را صلابت بیشتر مرد در مشکلات، توانمندی در مسائل اقتصادی و اجتماعی و تلاش در تحصیل مال و نیازمندی‌های خانواده دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1397ش، ج4، ص344.</ref>  برخی دیگر نیز تعهد در انفاق و پرداخت مالی خانواده را دلیل بر سرپرستی مرد دانسته‌اند.<ref>جوادی آملی، تسنیم، 1389ش، ج18، ص545.</ref> 
حضانت و نگهداری فرزند 
حضانت از ریشه «حِضن» به معنای دامن‌گرفته شده و کنایه از نگهداری و پرورش فرزند خردسال در دامان مادر است.<ref>معرفت، «حضانت»، 1374ش، ص12.</ref>  از نظر امام خمینی حضانت دختر تا هفت‌سالگی با مادر است و پسر تا دوسالگی با مادر و بعد از آن تا هفت‌سالگی پدر شایسته‌تر است.<ref>خمینی، تحریر الوسیله، 1368ش، ج2، ص312.</ref>  
===تعدد زوجات مسلمان===
در اسلام «تک‌همسری» طبیعی‌ترین شکل زناشویی است و زن و شوهر، احساسات و عواطف و منافع همدیگر را از آنِ خودشان می‌دانند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1385ش، ج19، ص 299.</ref>  چندهمسری نیز با شرط رعایت عدالت، در اسلام مورد پذیرش قرار گرفته ‌است؛ اما توصیه اسلام در صورت فقدان عدالت، اکتفا به تک‌همسری است.<ref>سوره نساء، آیه 3.</ref>  
===طلاق=== 
دین اسلام، طلاق را جایز،<ref>فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل‌بیت، 1392ش، ج5، ص194.</ref>  اما ناپسند و مرجوح<ref>[https://lib.eshia.ir/11005/6/54/%D8%A7%D8%A8%D8%BA%D8%B6_%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87 کلینی، کافی، 1407ق، ج6، ص54.]</ref>  و موجب لرزش عرش‌ الهی دانسته است.<ref>طبرسی، مکارم ‌الخلاق، 1370ش، ص197. </ref>  اختیار طلاق با مرد است مگر زمانی که زن از طرف مرد وکالت طلاق بگیرد.<ref>شهید ثانی، مسالک الفهام، 1413ق، ج9، ص11.</ref>  پاکی زن از حیض و نفاس و عده نگه‌داشتن در شرایط خاص، هنگام طلاق ضروری است.<ref>خمینی، توصیح المسائل (محشّی)، 1424ق، ج2، ص518-522.</ref> 
==کنشگری زن مسلمان==
===کنشگری اجتماعی=== 
اندیشمندان متأخر مسلمان در چارچوب آموزه‌های اسلام، بر مشارکت زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی تاکید کرده و احیای نظام حقوقی زن در خانواده و اجتماع را ضروری دانسته‌اند.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1379ش، ص23.</ref>  از این منظر، اسلام با اولویت نقش زن در خانه و خانواده، مانعی برای مشارکت اجتماعی زنان ایجاد نمی‌کند.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3298 خامنه‌ای، «بیانات در دیدار جمعی از مداحان»، 5 مرداد 1384ش.]</ref>  زن، مدیریت کانون خانواده و مهم‌ترین بخش از تربیت انسان را به عهده دارد و مایه آرامش مرد بوده و آمادگی قلبی بیشتری برای دریافت انوار الهی دارد.<ref>خامنه‌ای، «دیدار مداحان اهل‌بیت با رهبر انقلاب»، 17 اسفند 1396ش.</ref>  
===کنشگری فرهنگی===
پیامبر اکرم فراگیری دانش را بر زن و مرد، لازم دانسته است.<ref>مصباح ‌الشریعة و مفتاح الحقیقة، 1377ش، ص13.</ref>  در راستای این انگاره، حضرت فاطمه وحضرت زینب با برگزاری جلسات درس، زنان و مردان را آموزش می‌دادند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، 1404ق، ج43، ص66.</ref>  تعداد قابل توجهی از راویان احادیث امامان شیعه، زنان هستند.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، 1409ق، ج24، ص194.</ref>  در چارچوب این فرهنگ، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، سهم زنان در حوزه آموزش، پژوهش و به‌ویژه پزشکی، رشد چشمگیری داشته است تا جایی که 95 درصد از زایمان‌ها توسط بانوان متخصص زنان و زایمان انجام می‌شود.<ref>[https://www.isna.ir/news/1401073016683/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%B1%D9%81%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8 دستاوردها و پیشرفت‌های زنان پس از انقلاب، خبرگزاری دانشجویان ایران«ایسنا».]</ref>  
همچنین زن، در ادبیات و هنر ایرانی، جایگاه ویژه‌ای دارد که جایگاه فرهنگی و تاریخیِ زن در جامعۀ ایرانی را بازنمایی می‌کند.<ref>[https://civilica.com/doc/431848/ یعقوب‌زاده، «زن در هنر و فرهنگ ایران»، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref>  زن در ادبیات فارسی، مظهر عشق است و در نقش‌های عاشق، معشوق، همسر، مادر دلسوز، مربی خانواده، پارسایی و پاکی، خردمندی، میهن‌دوستی و گاه کینه‌توزی، شناخته می‌شود.<ref>[https://hodhod.ca/the-position-of-women-in-persian-literature/ غلامی، «جایگاه زن در ادبیات فارسی»، وب‌سایت رسانه هدهد.]</ref> 
پروین اعتصامی، بانوی شاعر و مسلمان ایرانی، در تبیین ارزش‌های والای زنان، چنین سروده است:<ref>[https://shemiranat.farhang.gov.ir/fa/maghalat/maghale1 خسروانی، «نقش و جایگاه زن در آثار پروین اعتصامی»، وب‌سایت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان شمیرانات.]</ref> 
برای  گردن  و دست  زن  نکو *** پروین سزاست گوهر دانش نه گوهر الوان
===کنشگری اقتصادی=== 
دین مبین اسلام بر حق اشتغال زن تأکید کرده است.<ref>سوره نساء، آیه 32.</ref>  در روایات نیز گزارش‌هایی از فعالیت اقتصادی زنان دیده می‌شود؛ از جمله به زنی عطرفروش اشاره شده که برای همسران پیامبر، عطر می‌آورد.<ref>[https://lib.eshia.ir/11005/5/496/%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%A1 کلینی، کافی، 1407ق، ج5، ص496.]</ref>  در سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران نیز با تأیید حق اشتغال زنان، بر خانواده‌محور شدن و متناسب‌سازی اشتغال زنان با نقش مادری، نقش همسری و کرامت زن تاکید شده است.<ref>هدایت‌نیا، الگوی سوم(الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه)، 1396ش، ص 171.</ref>  
===کنشگری سیاسی===
آموزه‌های اسلام، مشارکت سیاسی زنان را تأیید کرده است <ref>شمس‌الدین، اهلیة المرأة لتولّى السلطة، 1373، ص 150.</ref> و در آیات قرآن، به مصادیقی از مشارکت سیاسی زنان اشاره شده است:
1. شایستگی ملکه سبا در تصدی قدرت و حاکمیت؛<ref>سوره نمل، آیه 23-44.</ref>  
2. بیعت زنان با پیامبر اکرم؛<ref>سوره ممتحنه، آِیه 12.</ref> 
3. مشورت‌گرفتن از زنان در قانونگذاری، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی؛<ref>سوره شوری، آیه 38؛ سوره عمران، آیه 15</ref>   
5. نقد، نظارت و کنترل مواضع حکومت؛<ref>سوره آل‌عمران، آیه 110 و  104.</ref> 
6. سهم مساوی زن و مرد در انجام مسؤلیت‌های اجتماعی.<ref>سوره توبه، آیه 71.</ref>  
==زنان الگو==
برخی روایات، زنانی مانند مریم، خدیجه، آسیه و حضرت فاطمه را برترین زنان دانسته‌اند.<refمجلسی، بحار الانوار، 1404ق، ج43، ص21.></ref>  در حدیثی از پیامبر اکرم، حضرت فاطمه سرور زنان بهشت معرفی شده است.<ref>بن‌بابویه، من لا یحضره الفقیه،  1404ق، ج1، ص67.</ref>  در حادثه کربلا نیز حضرت زینب، الگویی از کنشگری زن مسلمان ارائه کرد و امام سجاد، او را نایب خاص خود در بیان احکام و برخی امور دیگر قرار داده بود.<ref>مامقانی، تنقیح ‌المقال، 1353ش، ج3، ص79.</ref> 
==زن مسلمان ایرانی==
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، رهبران جمهوری اسلامی تلاش کرده‌اند که ویژگی‌های زن مسلمان ایرانی را تبیین کنند. از منظر امام خمینی، زن در فرهنگ اسلامی ایرانیان، از یک‌سو نقش همسری و مادری را در محیط خانه به عهده دارد و از سوی دیگر، کنشگر اجتماعی است.<ref>خمینی، صحیفه امام،  1385ش، ج7، ص447.</ref>  همچنین از منظر آیت‌الله خامنه‌ای، زنان مسلمان ایرانی، فراتر از الگوهای شرقی و غربی و با حفظ عفت و پوشش اسلامی، تلاش کرده‌اند که هم سنگر خانواده را حفظ کنند و هم سنگرهای زیادی در دفاع از جامعۀ اسلامی، ایجاد کنند. بر این اساس، زن مسلمان ایرانی، با ارائۀ الگوی جدیدی از «زن» تاریخ‌ساز شده است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=22138 خامنه‌ای، «پیام به کنگره هفت هزار زن شهید کشور»، 16 اسفند 1391ش.]</ref> 
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* قرآن
* ابن‌اثیر، عزالدین، اسدالغابۀ فی معرفۀ الصحابه، تحقیق محمد بن صبیح، قاهره، 1964ش.
* ابن‌بابویه، محمد بن علی، من ‌لایحضره الفقیه، قم، النشر الاسلامی، 1404ق.
* بحرانی، محمدیوسف، حدائق ‌الناظره، ، بی‌جا، بی‌نا، 1359ش.
* پارسا‌نیا، حمید، «سیمای زن در خطاب‌های قرآن»، مجله بانوان شیعه، شماره 3، 1384ش.
* جعفری ‌لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1394ش.
* جوادی ‌آملی، عبدالله، تسنیم، قم، اسرا، 1389ش.
* جوادی ‌آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، قم، اسراء، 1375ش.
* حتّی، فلییپ خلیل، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، آگاه، چ2، 1366ش.
* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل ‌الشیعه، تهران، کتابچی، 1387ش.
* حوفی، احمد محمد، الحیاة العربیه من الشعر الجاهلی، قاهره، بی‌‌نا، 1954م.
* خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار جمعی از مداحان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، تاریخ انتشار: 5 مرداد 1384ش.
* خامنه‌ای، سیدعلی، «پیام به کنگره هفت هزار زن شهید کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، تاریخ انتشار: 16 اسفند 1391ش.
* خامنه‌ای، سیدعلی، «دیدار مداحان اهل‌بیت با رهبر انقلاب»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، تاریخ انتشار: 17 اسفند 1396ش.
* خسروانی، زهرا، «نقش و جایگاه زن در آثار پروین اعتصامی»، وب‌سایت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان شمیرانات، تاریخ بارگذاری: اسفند 1392ش. 
* خمینی، روح‌الله، استفتائات، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1396ش.
* خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1385ش.
* خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1385ش.
* خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، دفتر آیت‌الله العظمی الخوئی، 1409ق.
* دورانت، ویل، تاریخ تمدن (عصر ایمان بخش اول)، ترجمه ابوطالب صارمی و دیگران، تهران، افست، 1366ش.
* زمخشري، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1417ق.
* سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدّر المنثور، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
* شریف رضی، محمد بن حسن، نهج البلاغه (للصبحی صالح)، قم، هجرت، 1414ق.
* شمسالدین، محمدمهدى، اهلیة المرأة لتولّى السلطة، بیروت، موسسة المنار، 1373ش.
* شهید ثانى، زینالدین بن على، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
* طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر المیزان، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1397ش.
* طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق/۱۳۷۰ش.
* غلامی، صبا، «جایگاه زن در ادبیات فارسی»، وب‌سایت رسانه هدهد، تاریخ بارگذاری: 9 تیر 1401 ش.
* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری‌، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمه فخر داعی گیلانی، تهران، بنگاه مطبوعاتی علی‌اکبر علمی، 1334ش.
* مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، 1423ق.
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، موسسة ‌الوفاء، 1404ق.
* محمدی‌نیا، اسدالله، بهشت جوان، قم، سبط اکبر، 1394ش.
* مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، قاهره، دارالحدیث، 1412ق.
* مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة، شارح: زینالدین بن علی، تهران، پیام حق ، 1377ش.
* مطهری، مرتضی، مجموعه ‌آثار، تهران، صدرا، 1372ش.
* مطهري، مرتضی ، نظام حقوق زن در اسلام، مجموعه آثار، تهران، صدرا، چ2، 1379ش.
* معرفت، محمد‌هادی، «حضانت»، نشریه دادرسی، شماره 4، شهریور و مهر، 1374ش.
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
* موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه القضا، قم، موسسه النشر لجامعة المفید، 1381ش.
* مهرپور، حسین، «بحثی پیرامون قضاوت زن»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره 2، شماره 25-26، شهریور 1378ش.  
* فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل‌بیت، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۹۲ش.
* هدایتنیا، فرج‌الله، الگوی سوم: الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، تهران، سازمان بسیج جامعه زنان کشور (لشگر فرشتگان)، 1396ش.
* یعقوب‌زاده، آزاده، «زن در هنر فرهنگ ایران»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: 8 بهمن 1401ش.

[[رده: ویکی زندگی]]
[[رده: خانواده]]
[[رده:آموزه‌های دینی]]
[[رده: زن مسلمان]]