در حال ویرایش پیش‌نویس:صفر

<big>'''صفر؛'''</big> ماه دوم از سال قمری.

صفر، دومین ماه از ماه‌های دوازده‌گانة قمری است. این ماه، پیش از اسلام نیز مورد توجه بوده و بعد از اسلام، به‌دلیل برخی مناسبت‌ها همچون اسارت اهل‌بیت امام حسین، بازگشت اسرای اهل‌بیت از شام به کربلا، رحلت پیامبر خدا، شهادت امام حسن مجتبی، شهادت امام رضا و پیاده‌روی اربعین از اهمیت خاصی نزد شیعیان برخوردار است. 
==مفهوم‌شناسی==
صفر در لغت، شش معنا دارد: زردی، خالی، جواهر، صوت، گیاه و ماه قمری.<ref>ابن‌فارس، معجم مقاييس اللغة، 1404ق، ج3، ذیل واژه صفر.</ref>دربارۀ نام‌گذاری ماه صفر گفته شده که صَفر یا از صِفر می‌آید به‌معنای خالی، به‌دلیل آنکه در عصر جاهلیت مردم بعد از محرم که ماه حرام بود به جنگ رفته و خانه‌ها خالی از نفر و آذوقه می‌‌شد، یا این ماه در فصل خزان که برگ درختان صُفر (زرد) بوده نام‌گذاری شده و یا در این ماه بیماری میان مردم زیاد بوده و صورت‌های آنها در اثر بیماری اَصفر (زرد) می‌شده لذا آن را صَفر نامیده‌اند.<ref>عباسی، «صفر»، دایرةالمعارف تشیع، 1383ش، ج10، ص345-346؛ دهخدا، لغت‌نامه، 1373ش، ج9، ذیل واژه صفر.</ref>
==ماه صفر قبل از اسلام==
در عصر جاهلیت، ماه صفر را ناجر می‌گفتند.<ref>زبیدی، تاج‌العروس، 1414ق، ج15، ذیل واژه صفر؛ دهخدا، لغت‌نامه، 1373ش، ج9، ذیل واژه صفر.</ref>در میان اعراب، قبل از اسلام، این ماه به شومی و بدشگونی معروف بوده است. بعد از اسلام باور به شومی این ماه در ذهن و زبان مردم ریشه دوانده و مردم این ماه را نحس<ref>قمی، مفاتیح‌الجنان، 1370ش، اعمال ماه صفر.</ref> و شاعران فارسی‌زبان همچون خاقانی نیز به آن اشاره کرده‌اند:<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/247377/ اکبری، «صفر»، مرکز دایرة المعارف برزگ اسلامی.]</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب| از پس هر مبارکی شومی است | وز پی هر محرمی صفر است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1373ش، ج9، ذیل واژه صفر.</ref>}}
 {{پایان شعر}}  
 {{پایان نستعلیق}}
==ماه صفر در اسلام==
از نظر دین اسلام ماه صفر مانند بقیۀ ماه‌ها از ایام‌الله است. هیچ دلیل نقلی (آیه، روایت) و عقلی معتبر برای نحوست و شوم‌بودن ماه صفر وجود ندارد.<ref>«[http://nahad.kaums.ac.ir/Default.aspx?PageID=72&NewsID=676 تمام شدن ماه صفر را مژده ندهید»، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری.]</ref>بسیاری از عالمان شیعۀ معاصر همچون علامۀ طباطبایی، مکارم شیرازی، محمدتقی بهجت، سیدعلی سیستانی، لطف‌الله صافی و میرزا جواد ملکی، نحس انگاشتن ماه صفر را نکوهش کرده‌اند.<ref>«[[«نظر علما راجع به نحس بودن ماه صفر چیست- اهتمام بیشتر به ‌صدقه» خبرگزاری مهر.|نظر علما راجع به نحس بودن ماه صفر چیست- اهتمام بیشتر به ‌صدقه» خبرگزاری مهر.]]</ref>
==ماه صفر در فرهنگ شیعیان==
ماه صفر به‌دلیل مناسبت‌های مذهبی که در آن وجود دارد، از اهمیت خاصی نزد شیعیان برخوردار است. شیعیان به‌پاس حرمت شهادت امام حسین و اسارت اهل‌بیت او، ماه‌های محرم و صفر را، ماه عزا دانسته و با برگزاری مجالس روضه به عزاداری می‌پردازند. آنها، در این ماه از برپایی هرگونه مراسم جشن و سرور خودداری می‌کنند. بزرگان دینی همچون امام خمینی، محرم و صفر را از جمله ماه‌های زنده ماندن اسلام و تشیع دانسته و بر برپایی مجالس مصائب اهل‌بیت در آن تأکید می‌کنند.<ref>خمینی، صحیفۀ امام، 1378ش، ج15، ص330.</ref>
==بیستم صفر (اربعین)==
بیستم صفر معروف به اربعین امام حسین، اهمیت و جایگاه خاصی در فرهنگ تشیع دارد. برپایی مراسم عزاداری، در اماکن عمومی و مذهبی و دادن نذری از برنامه‌های شیعیان در بیستم صفر است. از مهم‌ترین اعمال در این روز، زیارت اربعین امام حسین است که در روایات آن را از نشانه‌های مؤمن دانسته‌اند.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، 1407ش، ج6، ص52.</ref>
==ماه صفر در فرهنگ مردم عراق==
ماه صفر از جایگاه خاصی نزد مردم عراق برخوردار است. آنها به پیاده‌روی تا حرم امام حسین در اربعین توجه زیادی دارند. این مراسم، چند روز مانده به اربعین، شروع می‌شود. پیاده‌روی اربعین حسینی، در زمان حکومت صدام دارای محدودیت بود که با سقوط او، در سال 2003م، هر سال به‌صورت گسترده‌تر از سال قبل برگزار می‌شود. اقشار مختلف از سراسر عراق اعم از شیعیان، اهل سنت، مسیحیان و ایزدیان، با هدف گرامیداشت شهادت امام حسین، تجلیل از شهدای کربلا و اسرای اهل‌بیت، در آن شرکت می‌کنند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5585068 مرتضوی، «تاریخچۀ شکل گیری زیارت و پیاده روی اربعین»، خبرگزاری مهر.]</ref>برپایی اربعین در عراق، با آداب‌ورسوم خاصی همراه است. هوسه‌خوانی، برگزاری عزاداری همراه با نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، برپایی موکب و جایگاه‌های پذیرایی از زائران در طول مسیر، از جملۀ آنها است.<ref>اباذری، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، مجلۀ فرهنگ زیارت، 1393ش، ص146-147.</ref>امروزه پیاده‌روی اربعین با همراهی میلیون‌ها شیعه از سراسر جهان برگزار می‌شود.<ref>«[https://www.mashreghnews.ir/news/1003088/%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%85-%D8%AD%DB%8C%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B2-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C آمار و ارقام حیرت‌انگیز از مراسم پیاده‌روی اربعین حسینی»، مشرق نیوز.]</ref>
==ماه صفر در فرهنگ ایرانیان==
ایرانیان، با حلول ماه صفر آیین‌های خاصی را به‌جا می‌آورند. صدقه دادن، برپایی مجالس عزاداری در بیستم، بیست‌وهشتم و آخر صفر، پخش نذری و شله‌زرد در بیستم صفر، تعزیه‌خوانی و شمع‌گردانی از جملة آداب و سنن مردم ایران در ماه صفر است. در برخی مناطق، سیزدهم صفر را همانند 13 فروردین، نحس می‌دانند و در این روز از خانه بیرون می‌روند. همچنین در برخی شهرها در چهارشنبۀ آخر صفر آتش روشن می‌کنند و کوزه می‌شکنند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/247377/ اکبری، «صفر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
==وقایع ماه صفر==
در ماه صفر حوادث و وقایع زیادی رخ ‌داده است همچون:

جنگ صفین (1 صفر)؛

شهادت عمار یاسر (9 صفر)؛

آتش‌باران کعبه با منجنیق به دستور یزید (15 صفر)؛

رحلت پیامبر خدا (28 صفر) ؛

شهادت امام حسن مجتبی (28 صفر)؛

شهادت امام رضا (آخر صفر)؛ 

ورود امام سجاد و اسرای اهل‌بیت امام حسین به شام (1 صفر)؛

ورود جابر بن عبدالله انصاری به کربلا (20 صفر)؛

اربعین امام حسین (20 صفر)؛<ref>عباسی، «صفر»، دایرةالمعارف تشیع، 1383ش، ج10، ص346.</ref>
==اعمال ماه صفر==
صدقه، استغفار، خواندن دعای «يَا شَدِيدَ الْقُوَى‏ يَا شَدِيدَ الْمِحَالِ» و زیارت اربعین امام حسین از جمله اعمال ماه صفر است.<ref>قمی، مفاتیح‌الجنان، 1370ش، اعمال ماه صفر.</ref>
==ماه صفر در ادبیات فارسی==
شاعران فارسی‌زبان، همچون خاقانی و انوری در قصیده‌های خود از ماه صفر یادکرده‌اند؛ برای مثال، خاقانی گفته است:<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1373ش، ج9، ذیل واژه صفر.</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب| گر زکاتی به محرم بدهی | چون خسیسان به صفر باز مگیر }}
 {{پایان شعر}}  
 {{پایان نستعلیق}}
انوری نیز در شعری به این ماه اشاره ‌کرده است:<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1373ش، ج9، ذیل واژه صفر.</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب| به خدا ار به حقیقت نگری | مه شعبان و صفر یکسان است }}
 {{پایان شعر}}  
 {{پایان نستعلیق}}
==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
* «آمار و ارقام حیرت‌انگیز از مراسم پیاده‌روی اربعین حسینی»، مشرق نیوز، تاریخ انتشار: 28 مهر 1398ش.
* اباذری، عبدالرحیم، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، مجلۀ فرهنگ زیارت، سال پنجم، شماره ۱۹ و ۲۰، تابستان و پاییز ۱۳۹۳ش.
* ابن‌فارس، احمد، معجم مقاييس اللغة، قم، مكتب الاعلام الاسلامي‏، 1404ق.
* اکبری، حسن، «صفر»، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ به‌روزرسانی: 6 مرداد 1400ش.
* «تمام شدن ماه صفر را مژده ندهید»، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری، تاریخ بازدید: 21 دی 1401ش.
* خمینی، روح‌الله، صحیفۀ امام، تهران، موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1373ش.
* زبیدی، محمد، تاج العروس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
* شبر، سید جواد، ادب الطف و شعراء الحسین، بیروت، دار المرتضی، بی‌تا.
* طوسی، محمد، تهذيب الأحكام، تهران، دار الكتب الإسلامية، چ4، 1407ق.
* عباسی، حسن، «صفر»، در دایرة‌المعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، 1383ش.
* قاضی طباطبایی، سید محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا، قم، بنیاد علمی و فرهنگی آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۱۳۶۸ش.
* قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌الجنان، تهران، فرهنگ اسلامی، چ5، 1370ش.
* مرتضوی، سید سجاد، «تاریخچۀ شکل‌گیری زیارت و پیاده‌روی اربعین»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 17 شهریور 1401ش.
* «نظر علما راجع به نحس بودن ماه صفر چیست- اهتمام بیشتر به صدقه» خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 29 شهریور 1399ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]