در حال ویرایش پیش‌نویس:تقویم هجری قمری

<big>'''تقویم هجری قمری،'''</big> گاه‌شمار رایج در کشورهای اسلامی با مبدأ هجرت پیامبر اسلام.
 
تقویم هجری قمری، گاه‌شماری است که بر منبای گردش ماه به‌دور زمین و با مبدأ هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه، تنظیم شده و مسلمانان جهان، اعمال دینی و مناسبت‌های مذهبی خود را بر اساس آن برگزار می‌کنند.
==مفهوم‌شناسی==
واژۀ عربی تقویم به‌معنای تصحیح و تعدیل‌کردن است و در ادبیات علم نجوم، به اصول و قوانینی گفته می‌شود که برای تنظیم زمان و تطبیق سال حقیقی با سال مجازی ایجاد شده و معادل فارسی آن، «گاه‌شماری» است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85 «تقویم»، ویکی فقه.]</ref>  این تقویم، به‌اعتبار حرکت ماه به‌دور زمین و محاسبۀ مبدأ تاریخ از هجرت پیامبر اسلام، «هجری قمری»، نام‌گذاری شده ‌است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=11084 قاسملو، «تقویم»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref>  
==تاریخچه==
قبل از ظهور اسلام، «گاه‌شمار قمری» در شبه‌جزيرۀ عربستان‌ رایج بود و در دورۀ اسلامی، مبدأ آن به هجرت پیامبر خدا، تغییر کرد.<ref>[https://calendar.ut.ac.ir/Fa/CalHistory/CalHistory3-3.asp تاريخ تقويم در ايران و كشورهاي اسلامي ـ گاه‌شماري‌ در كشورهاي‌ عربي‌»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.]</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی، این تغییر مبدأ، در دورۀ خلافت عمر بن خطاب و در سال شانزدهم هجرت پیامبر، رسمیت پیدا کرد.  برخی داده‌های تاریخی، مبدأ بودنِ هجرت پیامبر را حتی در زمان حیات حضرت محمد، تأیید می‌کند.<ref>[https://calendar.ut.ac.ir/Fa/CalHistory/CalHistory3-3.asp تاريخ تقويم در ايران و كشورهاي اسلامي ـ گاه‌شماري‌ در كشورهاي‌ عربي‌»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.]</ref>
==مبنای تقویم هجری قمری==
تقویم هجری قمری، بر مبنای گردش ماه به‌دور زمین تنظیم شده و یک‌دور چرخش ماه به‌دور زمین، معادل یک ماه قمری است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/763093/%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B4%D9%85%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8%DB%8C «کدام تقویم بهتر است، شمسی، قمری یا ترکیبی؟»، خبرآنلاین.]</ref> 
==مبدأ تقویم هجری قمری==
مبدأ این تقویم، سال هجرت پیامبر اسلام، از مکه به مدینه است.<ref> [https://jihs.ut.ac.ir/article_11492.html صیاد، «مدل‌سازی ریاضی برای استخراج تقویم هجری قمری قراردادی»، مجلة تخصصی تاریخ علم، 1382ش، ص28.]</ref>  پیامبر اسلام، روز دوشنبه، ۱ ربیع‌‌الاول سال اول هجری، مطابق با ۱۳ سپتامبر ۶۲۲م از مکه مهاجرت کرد و روز جمعه، 12 ربیع‌‌الاول همان سال، به مدینه وارد شد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%A8%D9%87_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87 «هجرت پیامبر اسلام به مدینه»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.]</ref> 
==آغاز ‌سال هجری قمری==
آغاز سال گاه‌شمار هجری قمری، اول ماه محرم سال هجرت پیامبر از مکه به مدینه در نظر گرفته شده که حدود 71 شبانه‌روز، پیش از روز هجرت پیامبر و مطابق با 27 تیر سال اول هجری خورشیدی و 16 ژوئیة سال 622 میلادی است.<ref> [https://jihs.ut.ac.ir/article_11492.html صیاد، «مدل‌سازی ریاضی برای استخراج تقویم هجری قمری قراردادی»، مجلة تخصصی تاریخ علم، 1382ش، ص28.]</ref> 
==طول سال هجری قمری==
طول سال این گاه‌شمار، 12 ماه هلالی است. سال قمری با ماه «محرم» شروع می‌شود و با ماه «ذی‌الحجه»، پایان می‌یابد.<ref> [https://jihs.ut.ac.ir/article_11492.html صیاد، «مدل‌سازی ریاضی برای استخراج تقویم هجری قمری قراردادی»، مجلة تخصصی تاریخ علم، 1382ش، ص28.]</ref>  
==ماه‌های ‌سال هجری قمری==
ماه‌های سال گاه‌شمار هجری قمری عبارتند از: مُحرم، صَفر، رَبیِع‌ُالأول، رَبیِع‌ُالثانِی، جُمادَی‌الأُولی، جُمادَی‌الآخِرة، رَجَب، شَعبان، رَمَضان، شَوّال، ذِی‌القَعدَة و ذِی‌الحَجّة.<ref> [https://jihs.ut.ac.ir/article_11492.html صیاد، «مدل‌سازی ریاضی برای استخراج تقویم هجری قمری قراردادی»، مجلة تخصصی تاریخ علم، 1382ش، ص28.]</ref> 
==تعداد روزها==
یک سال قمری، 354 یا 355 روز دارد که ده یا یازده روز از مجموع روزهای سال شمسی، کمتر است.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/76040/%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C «مجلۀ ماه‌های قمری»، همشهری آنلاین.]</ref> 
==انواع تقویم هجری قمری==
===1. هجری قمری هلالی===
این نوع تقویم بر محور دیدن هلال ماه، استوار بوده و مبنای احکام اسلامی است. فقها، مدت هر ماه هلالی را از دیدن هلال تا دیدن هلال ماه بعد می‌دانند.<ref>[http://islamquest.net/fa/archive/question/fa2479 «سال قمری چند روز است؟ آیا تعداد روزهای یک سال قمری با سال‌های قمری دیگر تفاوت دارد؟ در صورت تفاوت چه باید کرد؟»، وب‌سایت  اسلام کوئست.]</ref>  سال این تقویم، دوازده ماه است و براي تعداد روزهای ماه، توالي منظمی وجود ندارد. به‌همین دلیل، ممكن است در این تقویم، سه ماه پی‌درپی، 29 روزه و یا 30 روزه باشد.<ref>[https://calendar.ut.ac.ir/Fa/CalHistory/CalHistory3-3.asp «تاريخ تقويم در ايران و كشورهاي اسلامي ـ گاه‌شماري‌ در كشورهاي‌ عربي‌»، وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران.]</ref>  در این تقویم، نوع ماه‌های قمری، حقیقی است نه قراردادی.<ref> [https://jihs.ut.ac.ir/article_11492.html صیاد، «مدل‌سازی ریاضی برای استخراج تقویم هجری قمری قراردادی»، مجلة تخصصی تاریخ علم، 1382ش، ص28.]</ref> 
===2.هجری قمری قراردادی===
مبنای این نوع تقویم، قرارداد است که برای استفاده در محاسبات روزمره و به‌دلیل رفع مشکلات ناشی از یک شبانهروز اختلاف در تقویم هجری قمری هلالی، ابداع شده است. مبدأ سال، تعداد و نام ماه‌های این تقویم، با گاه‌شمار هجری قمری هلالی تفاوتی ندارد. اندازۀ شبانه‌روز ماه‌های این تقویم، به‌صورت قراردادی و یک‌درمیان، ۳۰ و ۲۹ شبانه‌روز در نظر گرفته شده است. برای مثال: ماه محرم ۳۰، ماه صفر ۲۹، ماه ربیع‌الاول ۳۰، تا ‌آخر 12 ماه.<ref> [https://jihs.ut.ac.ir/article_11492.html صیاد، «مدل‌سازی ریاضی برای استخراج تقویم هجری قمری قراردادی»، مجلة تخصصی تاریخ علم، 1382ش، ص32.]</ref> 
==اهمیت== 
تقویم هجری قمری، در فرهنگ و سبک‌زندگی اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا این تقویم، گاه‌شمار رسمی، مبنای کارهای روزمره و ثبت رویداهای تاریخی و سیاسی در تمام کشورهای اسلامی بوده است.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D8%B1%D8%B3%D9%85%D9%8A-%D9%83%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A/13076 «تاریخ رسمی کشورهای اسلامی»، وب‌سایت پرسمان.]</ref>  همچنین، اعمال دینی مانند حج، روزه، عیدها، جشن‌ها و سوگواری‌های مذهبی، بر مبنای این تقویم تنظیم شده است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/763093/%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B4%D9%85%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8%DB%8C «کدام تقویم بهتر است، شمسی، قمری یا ترکیبی؟»، خبرآنلاین.]</ref> 
==ویژگی‌ها== 
 # گاه‌شمار هجری قمری، تقویم دینی مسلمانان جهان است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/763093/%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B4%D9%85%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8%DB%8C «کدام تقویم بهتر است، شمسی، قمری یا ترکیبی؟»، خبرآنلاین.]</ref>   
 # فهم و تنظیم این تقویم، نسبت به تقویم هجری شمسی، آسان‌تر است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/763093/%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B4%D9%85%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8%DB%8C «کدام تقویم بهتر است، شمسی، قمری یا ترکیبی؟»، خبرآنلاین.]</ref>   
 # تقویم‌های مختلف جهان، واحد زمانی هفته را از این تقویم گرفته است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/763093/%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B4%D9%85%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8%DB%8C «کدام تقویم بهتر است، شمسی، قمری یا ترکیبی؟»، خبرآنلاین.]</ref>   
 # نخستین تقویم‌های مورد اسفتادۀ بشر، بر مبنای گردش قمر به‌دور زمین بوده است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/763093/%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B4%D9%85%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8%DB%8C «کدام تقویم بهتر است، شمسی، قمری یا ترکیبی؟»، خبرآنلاین.]</ref>  
==مناسبت‌های مهم== 
===2. میلاد پیامبر اسلام و هفتۀ وحدت=== 
میلاد پیامبر اسلام به‌اعتقاد اهل سنت در دوازدهم‌ ربیع‌الاول‌ و به‌روایت شیعیان‌ در هفدهم‌ این‌ ماه‌ است. فاصلۀ میان این دو تاریخ، به‌عنوان «هفتۀ وحدت» نامیده شده که از مهم‌ترین مناسبت‌های تقویم قمری است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/97303/%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D9%85-%22%D8%B5%22-%D9%88-%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%87-%D9%88%D8%AD%D8%AF%D8%AA «میلاد پیامبر اکرم و هفته وحدت»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>  
===2. مراسم حج====
آیین حج که یک مراسم باشکوه عبادی و سیاسی است، از بزرگ‌ترین آیین‌های دینی در جهان است که هر سال تکرار می‌شود و مسلمانان از تمام فرقه‌های اسلامی در آن شرکت می‌کنند.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/422/1/%D8%AD%D8%AC «در مورد حج در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، خبرگزاری تابناک.]</ref> 
===3. حادثۀ عاشورا===
شهادت امام حسین در دهم (عاشورا) ماه محرم سال 61ق که امام خمینی از آن به‌ «رمز بقای اسلام» تعبیر کرده، از مناسبت‌های مهم و تأثیرگذار تقویم هجری قمری است. اهمیت این رویداد و تجلیل باشکوه، جهانی و هرسالۀ آن در ماه محرم و صفر، موجب شد که امام خمینی این دو ماه را ماه «برکت اسلامی» و «زنده‌ماندن اسلام»، بنامد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Note/View/54907/%D9%85%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D9%88-%D8%B5%D9%81%D8%B1%D8%8C-%D9%85%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%86-%D9%88-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 «ماه محرم و صفر، ماه زنده‌ماندن و زنده‌نگهداشتن اسلام»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> 
===4. ماه‌های حرام===
چهار ماه ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرم و رجب در تقویم هجری قمری، به ماه‌های «حرام» مشهورند که جنگ در این ماه‌ها حرام بوده و دیۀ قتل نیز در این ماه‌ها، بیش از ماه‌های دیگر است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%85 «ماه‌های حرام»، ویکی شیعه.]</ref> 
==پانویس==
=={{پانویس==
==منابع==
# «تاريخ تقويم در ايران و كشورهاي اسلامي ـ گاه‌شماري‌ در كشورهاي‌ عربي‌» وب‌سایت مرکز تقویم دانشگاه تهران، تاریخ بازدید: 27 دی 1401ش.
# «تاریخ رسمی کشورهای اسلامی»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: 10 دی 1390ش.
# «تقویم»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 27 دی 1401ش.
# «در مورد حج در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، خبرگزاری تابناک، تاریخ بازدید: 27 دی 1401ش.
# «سال قمری چند روز است؟ آیا تعداد روزهای یک سال قمری با سال‌های قمری دیگر تفاوت دارد؟ در صورت تفاوت چه باید کرد؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ درج مطلب: 20 اسفند 1400ش.
# صیاد، محمدرضا، «مدل‌سازی ریاضی برای استخراج تقویم هجری قمری قراردادی»، مجلة تخصصی تاریخ علم، پژوهشکدة تاریخ علم دانشگاه تهران، شمارۀ اول، پاییز 1382ش.
#  قاسملو، فرید، «تقویم»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ بازدید: 27 دی 1401ش.
#  «کدام تقویم بهتر است، شمسی، قمری یا ترکیبی؟»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اسفند ۱۳۹۶ش.
# «ماه محرم و صفر، ماه زنده‌ماندن و زنده‌نگهداشتن اسلام»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1397ش.
# «ماه‌های حرام»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 27 دی 1401ش.
# «مجلۀ ماه‌های قمری»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1387ش.
# «میلاد پیامبر اکرم و هفته وحدت»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1397ش.
# «هجرت پیامبر اسلام به مدینه»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی، تاریخ بازدید: 27 دی 1401ش.
[[رده:ویکی‌زندگی]]
[[رده:آموزه‌های دینی]]
[[رده:مهارت‌های زندگی]]
[[رده:آثار ملی ایران]]