در حال ویرایش پیش‌نویس:مسجد

'''<big>مسجد</big>'''؛ از مکان‌های عبادی مسلمانان.
مسجد از اولین مکان‌های عبادی مسلمانان است که از جایگاه رفیعی برخودار بوده و احکام و آداب خاصی نیز دارد.

==مفهوم‌شناسی==
واژۀ عربی «مسجد»، اسم مکان و به‌معنای محل سجده است.<ref>محمدی ری‌شهری، فرهنگ‌نامه مسجد، 1387ش، ص۹.</ref> دهخدا، مسجد را برگرفته از «مَزْگِت» می‌داند که از زبان آرامی وارد زبان‌های عربی و فارسی شده و به‌معنای نمازخانه یا خانۀ خدا بوده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه]</ref>
در اصطلاح نیز مسجد به نیایش‌گاه ویژۀ مسلمانان و محل نماز خواندن آنها گفته می‌شود<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref> که برای این کارکرد، وقف شده باشد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_note-1 کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
==تاریخچه==
«کعبه» را نخستین خانه‌ای دانسته‌اند که برای عبادت خدا، ساخته شد. مسجدالأقصی نیز از مکان‌های قدیمی است که برای عبادت ساخته شد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#foot-main12 «مسجد» ویکی فقه]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_note-1 کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
نخستین مسجدی که پس از ظهور اسلام ساخته شد، مسجد قبا بود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#foot-main12 «مسجد» ویکی فقه]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_note-1 کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>  پیامبر اکرم در مسیر هجرت به مدینه، یک هفته در منطقۀ قبا توقف کرد؛ در این مدت به‌ درخواست مردم این مسجد در قبا ساخته شد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref> سپس در مدینه نیز مکانی برای نماز ساخته شد که مسجدالنبی نام گرفت.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref> پس از آن، هر یک از طوایف عرب در ناحیۀ خود مسجدی ساختند. آنها از پیامبر در‌خواست می‌کردند تا در نقطه‌ای که برای مسجد انتخاب کرده بودند، نماز بگزارد. سپس محل نماز او را به‌عنوان مسجد محلۀ خود بنا می‌کردند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#foot-main12 «مسجد»، ویکی فقه.]</ref> 
در جریان فتوحات عراق و شمال آفریقا در قرن اول هجری، مسلمانان با الگوبرداری از پیامبر، فضایی را که در مرکز اردوگاه‌های آنها قرار داشت به مسجد اختصاص می‌دادند. با تبدیل شدن پادگان‌ها به شهرهایی چون بصره، کوفه، فسطاط و قیروان، این محل‌های عبادت نیز به بناهایی دائمی تبدیل شدند. در سال ۱۷ق مسجد کوفه، سال ۲۱ق مسجد فسطاط و سال ۲۴ق مسجد بصره توسط مسلمانان ساخته شد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref> از همین الگو در بنیانگذاری بغداد در قرن دوم هجری و قاهره در قرن چهارم هجری استفاده شد. مسلمانان در شهرهایی که فتح می‌کردند مانند دمشق، بیت‌المقدس و مدائن، مساجد خود را در محل معابد کلیساها و قصرها بنا می‌‌کردند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref>
==واژۀ مسجد در قرآن==
کلمۀ مسجد ۲۲ بار به‌صورت مفرد و ۶ بار به‌صورت جمع (مساجد) در قرآن آمده است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1855778/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85- «نگاهی بر جايگاه مسجد در قرآن كريم»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن]؛ [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#foot-main12 «مسجد»، ویکی فقه.]</ref> این واژه در بسیاری از کاربردهای قرآنی به «مسجد الحرام»، در يک مورد به «مسجد الاقصی» و در یک مورد دیگر به «مسجد ضرار» اشاره دارد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1855778/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85- «نگاهی بر جايگاه مسجد در قرآن كريم»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.]</ref> همچنین از ۶ مورد جمع (مساجد)، ۳ مورد به قيد «الله» مقيد بوده و ۳ مورد ديگر به‌طور مطلق بيان شده است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1855778/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%8A%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85- «نگاهی بر جايگاه مسجد در قرآن كريم»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.]</ref>
در مجموع ۱۵ آیه در قرآن اختصاص به مسجدالحرام دارد که آیات ۱۴۴، ۱۴۹ و ۱۵۰ سورۀ بقره در رابطه با تغییر قبله بوده و از مجموع آیات مربوط به مسجدالحرام آیۀ ۱۹۶ سورۀ بقره، آیات ۲۵ و ۲۷ سورۀ فتح، در رابطه با برنامۀ حج است. آیۀ ۲۱۷، آیات ۱۹۱ تا ۱۹۴ سورۀ بقره، آیۀ ۲ سورۀ مائده، آیۀ ۳۴ سورۀ انفال و آیات ۱۹ و ۲۸ سورۀ توبه، دربارۀ جنگ با مشرکان است. همچنین دو آیه در سورۀ إسراء در رابطه با مسجدالاقصی است و اشاره به معراج پیامبر اکرم دارد.<ref>[https://www.isna.ir/news/97053016256/%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C بهرامی، علیرضا، «اهمیت مسجد در آیات قرآنی»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref>
==جایگاه مسجد در آموزه‌های اسلام==
مسجد در قرآن به خداوند منسوب شده تا مزیت آن بر دیگر مکان‌ها روشن شود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#foot-main12 «مسجد»، ویکی فقه.]</ref> قرآن از مسجد به‌عنوان نخستین خانۀ توحید یاد کرده است.<ref>سوره آل‌عمران، آیه ۹۶.</ref> همچنین قرآن برپاداشتن و حفظ مسجد را کار کسانی خوانده که به خدا و روز قیامت ایمان دارند<ref>سوره توبه، آیه ۱۸.</ref> و مشرکان حق تعمیر و آباد کردن آن را ندارند.<ref>سوره توبه، آیه ۱۷.</ref>
در سخن پیامبر اکرم و امامان شیعه از مسجد با عنوان مهمان‌خانۀ خدا در زمین، جایگاه جلوس پیامبران، خانۀ پرهیزکاران، جایگاه نزول خیرات و برکات آسمانی، خانۀ آگاهی و عبادت، تجلی‌گاه بهشت در زمین و تفریح‌گاه یکتاپرستان یاد شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/58657/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C شریفی، محمود، «مسجد در فرهنگ اسلامی»، پرتال جامع علوم انسانی.]</ref>
==اقسام مسجد==
مسجد به‌لحاظ نوع کارکرد آن چهار قسم است: 
۱. مسجد محله؛ 
۲. مسجد جامع برای نمازگزاران شهر؛ 
۳. مصلاّیی برای مراسم نماز عید برای تمامی مردم یک منطقه؛ 
۴. مسجدالحرام برای حضور همۀ مسلمانان.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_note-1 کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref>
مسجد، همچنین، از نظر نوع معماری نیز سه قسم است: 
1.	مسجد شبستانی: شامل بخش سرپوشیده در جانب قبله و حیاط مرکزی و ایوان جلوی آن و صفّه‌هایی در اطراف؛
۲. مسجد چهار طاقی: شامل چهار ستون در چهار گوشۀ مربع‌شکل بوده که به‌وسیلۀ چهار قوس در چهار جهت اصلی نمایان است؛ 
۳. مسجد ایوانی: شامل گونه‌های دو ایوانی و چهار ایوانی.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref>
==احکام و آداب مسجد==
حفظ طهارت و پاکیزگی مسجد، از آداب ویژۀ این مکان دینی است و آلوده کردن آن نکوهش شده است. در فقه اسلامی دربارۀ شخص نمازگزار و اشیا و حالات مربوط به او نیز احکام خاصی وضع شده است؛ برای مثال، پوشیدن لباس سفید و پاکیزه برای حضور در مسجد مستحب و لباس سیاه و چرک مکروه است. همچنین ورود به مسجد در حالت جنابت حرام شمرده شده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref>
==کارکردهای مسجد==
با توجه به اهمیت و جایگاه مسجد نزد مسلمانان، این مکان از صدر اسلام تاکنون کارکردهای مختلفی داشته است:
===۱. کارکرد دینی ـ تبلیغی===
مسلمانان، بسیاری از اعمال عبادی و شعائر دینی خود را در مسجد اقامه می‌کنند. بزرگ‌ترین عبادتی که در مسجد برپا می‌شود نمازهای جماعت پنج‌گانه است.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۵۷.</ref> نمازهای جمعه، عید فطر، عید قربان و نیز اعتکاف در مسجد برگزار می‌شود.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۹ – ۷۰.</ref> 
تبلیغ دین و تبیین احکام دین از دیگر کارکردهای مسجد است. مسجد همواره کانون تبلیغات اسلامی بوده است.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش،  ص۶۳.</ref> امروزه مراسم ختم قرآن، مجالس ترحیم، جشن‌ها، اعیاد، سوگواری در سالگرد وفات پیشوایان دینی و مذهبی و جمعه‌خوانی نیز در مساجد کشورهایی مثل ایران و افغانستان برگزار می‌شود.
===۲. کارکرد آموزشی ـ فرهنگی===
مسجد همواره در فرهنگ مسلمانان، مکان مناسبی برای آموزش بوده است.<ref>رستگاری، «مسجد در صدر اسلام و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی»، ۱۳۸۴ش، ص۱۸۴.</ref> پیامبر اکرم، اصول دین و احکام و آموزه‌های اسلام را در مسجد به مردم آموزش می‌داد و در این مکان، پاسخ‌گوی سؤالات دینی و فقهی مردم بود.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۴.</ref> پس از آن، آموزش دانش‌های مربوط به قرآن، حدیث، فقه و ادبیات عرب در مسجد، رواج یافت.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref>
امروزه همچنان مساجدی از کشورهای مسلمان مانند افغانستان، مکان درس و آموزش است و ملا امامان مساجد علاوه بر اقامۀ نماز و سخنرانی، به کودکان، قـرآن و دروس عربی آموزش می‌دهند. چنان‌که در مسجد جامع هرات، روزانه صدها طلبه برای فراگیری علوم اسلامی مراجعه می‌کنند. در برخی از مناطق افغانستان نیز مسجد تنها مرکز آموزش و سوادآموزی محسوب می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/5516090/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C%D9%87%D8%A7 «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگی‌ها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
===۳. کارکرد سیاسی ـ اجتماعی===
مسجد از آغاز، مکانی برای کنشگری سیاسی مسلمانان به‌شمار می‌رفت<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۷۲.</ref> و حضرت محمد فرمان‌های خود را برای ادارۀ امور جامعه، در مسجد صادر می‌کرد.<ref>[http://fhnews.ir/fa/news/91238/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%88%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «پبروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وب‌سایت فرهنگ و هنر.]</ref>
امروزه نیز مسجد، کارکرد سیاسی خود را حفظ کرده است؛ مسجد در انقلاب اسلامی ایران، نقشی تعیین‌کننده داشت.<ref>[http://fhnews.ir/fa/news/91238/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%88%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «پبروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وب‌سایت فرهنگ و هنر.]</ref> در دوران جهاد مردم افغانستان نیز مسجد، پناهگاه مردم بود و فرماندهی و تصمیم‌های جهاد و مقاومت در همین مکان، صورت می‌گرفت.<ref>[https://www.irna.ir/news/5516090/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C%D9%87%D8%A7 «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگی‌ها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
از سوی دیگر، حضور در نماز جماعت، ایجاد همبستگی و پیوستگی مسلمانان، آشنایی با مؤمنین و اطلاع از حال آنها و کمک در وقت نیاز، از کارکردهای اجتماعی مسجد است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/2689/6965/83989/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF فجری، محمد‌مهدی، «آشنایی با کارکردهای مسجد»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
===۴. کارکرد قضایی===
مسجد در زمان پیامبر، مرکزی برای حل‌وفصل دعاوی بود و قضاوت یک عمل مقدس به‌حساب می‌آمد.<ref>همتی، «نقش محوری مساجد در تأمین اهداف چند منظوره»، ۱۳۸۴ش، ص۱۶۵.</ref> امروزه نیز در مناطقی از کشورهای مسلمان، مسجد همچنان مکانی جهت رسیدگی به دعاوی حقوقی مردم است.<ref>[https://www.irna.ir/news/5516090/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C%D9%87%D8%A7 «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگی‌ها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
==معماری مسجد==
ساختن مسجد در فرهنگ مسلمانان، امری مقدس دانسته می‌شود و در معماری آن از نشانه‌های معنایی ویژه‌ای بهره‌مند می‌برند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref> معماری مسجد در هر منطقه به ویژگی‌های همان منطقه بستگی دارد، اما همگی در عناصری، اشتراک دارند که عبارت است از:
===۱. شبستان===
شبستان بخش اصلی هر مسجد بوده و دارای دو بخش زنانه و مردانه است. این قسمت، گاه به‌صورت شبستان ویژۀ زنانه در طبقۀ بالا (به‌صورت نیم‌طبقه یا کمرپوش) پیش‌بینی ‌شده و گاه با پرده یا هر گونه جداکننده از فضای مردانه تفکیک می‌شود.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref>
===۲. محراب===
محراب یک تورفتگی قوسدار است که در دیوار جلو تعبیه شده و جهت قبله را نشان می‌دهد. طراحی محراب به این شکل، در اواخر قرن اول هجری ابداع شد<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref> و با تزیینات فراوانی همراه است.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref>
===۳. منبر===
منبر مکان بلندی است که واعظ و خطیب از آن بالا رفته و به وعظ و خطابه می‌پردازد.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref> در صدر اسلام، حضرت محمد هنگام وعظ، به‌صورت ایستاده به ستون چوبی (استوانه حنانه) تکیه می‌داد تا این‌که برای او منبری با سه یا چهار پله ساختند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref>
امروزه منبر از لوازم دکوراسیون داخلی مسجد به‌ویژه در شهرهای بزرگ محسوب شده و منبرهای باشکوهی ساخته می‌شود.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref>
===۴. مناره (گل‌دسته)===
مناره، سازه‌ای برج‌مانند است که در آغاز، مؤذن بر فراز آن، اذان می‌گفت تا مردم از وقت نماز آگاه شوند. امروزه از وسایل دیگری برای اعلام وقت نماز و اذان بهره گرفته می‌شود و مناره‌ها به‌صورت نمادین ساخته می‌شوند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکی‌شیعه.]</ref>
===۵. صحن (حیاط)===
حیاط مسجد، معمولا با پیروی از طرح و نقشۀ مسجدالنبی، به‌صورت مربع یا مستطیل است. در وسط صحن نیز حوض آبی به‌صورت دایره، مربع، مستطیل یا هشت‌گوش ساخته می‌شود. فضای گسترده و روحانیِ صحن مسجد،<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/93836/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D9%88-%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «انواع مساجد و عناصر معماری مساجد اسلامی»، دفتر مطالعات و پژوهش های مرکز رسیدگی به امور مساجد.]</ref> بیانگر پشت سر گذاشتن دنیای بی‌روح و کسل‌کنندۀ روزمره است.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref>
===۶. گنبد===
گنبد فضای بستۀ بلندی است که در پایۀ مربع‌شکل است و سقف مدور دارد. گنبدها از نظر رنگ و شکل، از مهمترین نمادهای عرفانی در جامعۀ مسلمان هستند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref> برخی گنبد مسجد را همچون سر انسان دانسته و دو گل‌دستۀ آن را مانند دو دست که به‌حالت التجا و التماس در کنار سر، رو به خدا بلند شده، می‌دانند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE/ «معماری گنبد در مسجد (مراحل ساخت و تاریخچه گنبد)»، وب‌سایت آرچی لرن.]</ref>
==مسجد در ادبیات فارسی==
بین مسجد و ادبیات تعامل و رابطۀ دوسویه وجود داشته و مسجد جایگاه خاصی در ادبیات دارد. همان‌طور که مسجد در باروری، سرایش و مضامین عالی در ادبیات نقش داشته، ادبیات هم در تقویت ابعاد معنوی مسجد نقش ایفا کرده است؛ به‌عنوان مثال اشعار شاعران زیادی همچون محتشم کاشانی بر روی کتیبه‌های مساجد و هیئات مذهبی درج شده است.<ref>[http://shabestan.ir/TextVersionDetail/879851 «تجلی مسجد در شعر فارسی/ خدمات ادبیات و مسجد دوسویه است»، خبرگزاری شبستان.]</ref>
از شاعران معاصر حبیب‌الله چایچیان (حِسان) از مسجد به‌عنوان «خانۀ خدا» و «راهنمای انسان» یاد می‌کند:
{{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|مسجد ای خانۀ آباد خدا|مسجد ای پایگه یاد خدا}}
 {{پایان شعر}}  
 {{پایان نستعلیق}}
{{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|مسجد ای راهنمای انسان|ای ندای تو ندای قرآن}}
{{پایان شعر}}  
 {{پایان نستعلیق}}<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4162379/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA «مسجد در میراث شعر فارسی/ بندگان را در رحمت اینجاست»، خبرگزاری مهر.]</ref> 
==مسجد در عرصۀ بین‌اللمل==
سي‌ویکم مرداد سال ۱۳۴۸ش مسجدالاقصی به‌دست صهيونيست‌ها به آتش کشيده شد. به پيشنهاد جمهوری اسلامی ايران و تصويب اعضای سازمان کنفرانس اسلامی، در سی‌امين نشست اين سازمان در تهران، سالگرد  این واقعه یعنی روز ۲۱ آگوست به‌نام روز جهانی مسجد نامیده شد.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/4162379/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA «علت نامگذاری روز جهانی مساجد چیست؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
* احمدیان، ابراهیم، «مسجد»، ویکی‌شیعه، تاریخ درج مطلب ۱ دسامبر ۲۰۱م.
* «انواع مساجد و عناصر معماری مساجد اسلامی»، دفتر مطالعات و پژوهش‌های مرکز رسیدگی به امور مساجد، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۳۹۳ش.
* برومند اعلم، عباس، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، تهران، ستاد اقامه نماز، ۱۳۸۰ش.
* بهرامی، علیرضا، «اهمیت مسجد در آیات قرآنی»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۹۷ش. 
* «پیروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وب‌سایت فرهنگ و هنر، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۳۹۵ش.
* «تجلی مسجد در شعر فارسی/ خدمات ادبیات و مسجد دوسویه است»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش.
* رستگاری، مرتضی، «مسجد در صدر اسلام و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی»، در فروغ مسجد 2: مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات برگزیدۀ دومین همایش هفته جهانی مساجد، قم، مؤسسه فرهنگی ثقلین‫، 1384ش.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
* شریفی، محمود، «مسجد در فرهنگ اسلامی»، در مجله فرهنگ کوثر، پرتال جامع علوم انسانی، شمارۀ ۷۷، ۱۳۸۸ش.
* «علت نام‌گذاری روز جهانی مساجد چیست؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۵ش.
* فجری، محمد‌مهدی، «آشنایی با کارکردهای مسجد»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، در ماهنامه مبلغان، شماره ۱۲۰، ۱۳۸۸ش.
* «کارکردهای مسجد در فرهنگ و تمدن اسلامی»، وب‌سایت پایگاه تخصصی مسجد، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اسفند ۱۳۹۱ش.
* کمالی، مجید، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ ژانویه ۲۰۱۳م.
* «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگی‌ها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 31 مرداد 1382ش.
* «مسجد» ویکی فقه، تاریخ بازدید ۱۲ دی ۱۴۰۱ش.
* محمدی ری‌شهری، محمد، فرهنگ‌نامه مسجد، ترجمۀ مرتضی خوش‌نصيب، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، 1387ش.
* «معماری گنبد در مسجد (مراحل ساخت و تاریخچه گنبد)»، وب‌سایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش. 
* «معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)»، وب‌سایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش.
* «نگاهی بر جايگاه مسجد در قرآن كريم»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آذر ۱۳۸۸ش. 
* همتی، عباس، «نقش محوری مساجد در تأمین اهداف چند منظوره»، در فروغ مسجد 2: مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات برگزیده دومین همایش هفته جهانی مساجد، قم، مؤسسه فرهنگی ثقلین‫، 1384ش.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

[[رده: ویکی‌زندگی]] [[رده: مکان‌های مقدس]]