در حال ویرایش پیش‌نویس:منقبت‌خوانی

<big>'''منقبت‌خوانی،'''</big> آیین مذهبی در ستایش خدا، پیامبر و امامان در افغانستان.

منقبت‌خوانی، یکی از آداب‌ورسوم شیعیان افغانستان است که در شهرهای کابل و هرات رواج بیشتری دارد. این آیین، معارف دین و اوصاف پیشوایان را با هنر شعر و مهارت صدا، تبلیغ و ترویج می‌کند. 
==مفهوم‌شناسی==
===1. منقبت:===
 منقبت به هنر، ستودگی، کارهای نیک و آنچه سبب ستایش و مایۀ فخر و مباهات است، گفته می‌شود.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ منقبت، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> 
===2. منقبت‌خوان:===
 کسی است که اوصاف و نیکی‌ها و یا مراثی پیامبر و ائمه را با زبان شعر و صدای خوش، بیان می‌کند.<ref>[[صادق، «مقبت خوانی»، وبلاگ نواهای اخلاصمند. |صادق، «مقبت خوانی»، وبلاگ نواهای اخلاصمند.]]</ref> 
===3. منقبت‌خوانی:===
 گونه‌ای از ستایشگری مذهبی و روایات حماسی، آئینی، مذهبی و هنری است که در مقام ستایش خداوند، پیامبر و امامان شیعه اجرا می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref> 
==تاریخچه==
مراسم منقبت‌خوانی یکی از آیین‌های مذهبی و سنتی شیعیان در سراسر افغانستان است که تاریخ دقیق آغاز، رشد و گسترش آن روشن نیست؛ اما این آیین در شهر کابل، بیشتر از جاهای دیگر سابقه و رواج دارد. برخی معتقدند که رسم منقبت‌خوانی اولین‌بار از منطقۀ چِنداوُل کابل آغاز شده و در مناطق دیگر نیز گسترش پیدا کرده است. آیین منقبت‌خوانی همواره تحت تأثیر شرایط سیاسی زمانه و نگاه حاکمان وقت در افغانستان بوده است؛ برای مثال، در زمان عبدالرحمن، منقبت‌خوان‌ها تحت پیگرد و شکنجه قرار گرفته و کشته می‌شدند. کمونیست‌ها نیز با مجالس منقبت‌خوانی میانۀ خوبی نداشته و مکان‌های آن را می‌بستند، اما در دوران حاکمیت نظام جمهوری اسلامی، مراسم منقبت‌خوانی بیشتر از هر زمان دیگر، گسترش پیدا کرد و به اوج خود رسید.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>  
==آداب‌ورسوم==
===1. خلیفۀ مجلس===
 مدیریت مراسم منقبت‌خوانی، به عهدۀ یک نفر بزرگ یا موسفید است که «خلیفۀ مجلس» خوانده می‌شود. مراسم با گفتن ذکر صلوات توسط خلیفۀ مجلس آغاز شده و با دعای او نیز پایان می‌یابد. همچنین، خلیفۀ مجلس نوبت منقبت‌خوانی را اعلام می‌کند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>    
===2.عصای منقبت‌خوانی===
 چوبی که منقبت‌خوان در هنگام خواندن شعر و منقبت، در دست می‌گیرد، به عصا یا چوب منقبت‌خوانی مشهور است. عصا، در دست خلیفۀ مجلس است که منقبت‌خوان بعد از شروع مراسم، با آداب خاص از دست او می‌گیرد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>   
===3. اول‌خوان===
اول‌خوان کسی است که بعد از صلوات خلیفه، به‌عنوان اولین منقبت‌خوان، نزد خلیفه رفته، عصای منقبت‌خوانی را از او می‌گیرد و آیین منقبت‌خوانی را شروع می‌کند. بعضی از اول‌خوان‌ها، دست خلیفه را نیز می‌بوسند و عصا را پیش روی خود گرفته، مؤدب می‌ایستند. اول‌خوان از حمد خدا شروع کرده و بعد از خواندن چند بیت یا یک غزل کامل، قصیده می‌خواند. وقتی منقبت‌خوانی را تمام کرد، عصا را به خلیفه تحویل داده و نوبت به منقبت‌خوان دوم می‌رسد. مراسم به‌همین ترتیب ادامه پیدا می‌کند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>   
===4. صلوات‌گو=== 
صلوات‌گو، کسی است که در اول و آخر منقبت‌خوانی هر منقبت‌خوان، به‌صورت ایستاده یا نشسته، با صدای بلند ذکر صلوات می‌گوید. گاهی عصای منقبت‌خوانی را از منقبت‌خوان می‌گیرد و به خلیفه تحویل می‌دهد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>  
==سبک==
در منقبت‌خوانی، صدای خوش بسیار مهم است و یک سبک عام وتعریف‌شده وجود ندارد؛ هر منقبت‌خوان، با تلاش فردی و راهنمایی یک استاد، صدا و سبک خاص خود را پیدا میکند و مورد قبول مردم واقع می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>  
==مضامین== 
مضامین منقبت‌خوانی بیشتر به سلیقه و انتخاب منقبت‌خوان بستگی دارد که از رشادت‌های حضرت علی در جنگ‌های صدر اسلام تا خواندن اشعار در قالب قصیده، مثنوی، چارپاره و بحر طویل در وصف خدا، پیامبر و امامان را در بر می‌گیرد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref> 
==تفاوت منقبت‌خوانی با مداحی==
منقبت‌خوانی و مداحی در آداب‌ورسوم، زمان و مکان، مضامین شعر، شیوۀ اجرا و حافظۀ مجری، با هم تفاوت دارند. برخی معتقدند که منقبتخوانی به شیوۀ شیعیان افغانستان، در کشورهای دیگر مرسوم نیست.<ref>[http://10sh.blogfa.com/1388/04 «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی.]</ref> 
کارکردها
تبلیغ و ترویج معارف دینی، اطلاع‌رسانی در امور مذهبی، معرفی پیشوایان دینی و مذهبی و آشنایی با شخصیت و اوصاف حمیدۀ آنان، از کارکردهای مهم آیین منقبتخوانی در افغانستان است.<ref>[http://10sh.blogfa.com/1388/04 «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی.]</ref>  
==مشاهیر==
سید محمدکاظم بلبل کابلی، یکی از شاعران، مبلغان و چهره‌های مشهور آیین منقبت‌خوانی در افغانستان است که شعرهای زیادی از او به جا مانده است. امروزه، اشعار بلبل کابلی در مراسم منقبت‌خوانی، خوانده می‌شود.<ref>[http://10sh.blogfa.com/1388/04 «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی.]</ref>
==نمونه‌ای از اشعار منقبت==<ref> [http://diwane-bulbul.blogfa.com/post/14/%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%AD-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B9-(%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B5%D8%B7%D9%81%D9%88%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA) سائس، «در مدح حضرت علی»، وبلاگ دیوان بلبل.]</ref>   
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|شهر علوم مصطفوی را علی در است |داماد و ابن عم و وصی پیمبر است}}
{{ب|غیر از رسول هاشمی و ذات ذوالجلال|کس را وقوف نیست که او را چه مظهر است}}
{{ب|من کیستم که مدحت ذات علی کنم|جایی که جبرئیل امینش ثناگر است}}
{{ب|از خارجی مپرس ز اوصاف مرتضی|با ناصبی مگو که علی میر منبر است}}
{{ب|بوی گلاب کی به مشام جُعل رسد|خفاش را کجا خبر از نور خاور است}}
{{ب|گنجینۀ محبت او در دل نبی است|بر قول من گواه خداوند اکبر است}}
{{ب|از خادمان اوست به جان جبرئیل و بس|از دوستان مخلص او پورآذر است}}
{{ب|روز ازل به آب ولای علی و آل |نشنیده‌ای که طینت آدم مُخمّر است ؟}}
{{ب|الیاس و خضر و حضرت ادریس هر یکی|از یک نگاه نرگس مستش مُعَمّر است}}
{{ب|فرّاش آستانۀ قدرش به روزگار|جمشید و کیقباد و فریدون و سنجر است}}
{{ب|چندین هزار یوسف مصری بدان جمال|مبهوت نقش صورت زیبای قنبر است}}
{{ب|از نگهت نسیم شمیم دو زلف او|کاخ دماغ باغ سعادت معطر است}}
{{ب|خورشید پرتوی ز رخ حق‌پرست اوست |کز پرتو رخش همه عالم منور است}}
{{ب|در باغ دلبری قد طوبی مثال او|شمشاد ناز پرور و سرو و صنوبر است}}
{{ب|دست خداست دست علی دست دست اوست|پس هر تصرُّع که نماند مخیّر است }}
 {{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 23 آذر 1401ش.
* سائس، سید مصطفی، «در مدح حضرت علی»، وبلاگ دیوان بلبل، تاریخ درج مطلب:۳۰ دی ۱۳۸۹ش.
* صادق، «منقبت‌خوانی»، وبلاگ نواهای اخلاصمند، تاریخ درج مطلب: 22 اسفند 1395ش. 
* «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی، تاریخ درج مطلب: 8 تیر 1388ش.
* «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 18 مرداد 1401ش.
* «منقبت‌خوانی؛ ستایش خداوند و معصومین با زبان شعر و آواز ایرانی در شب‌های رمضان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 25 فروردین 1400ش.