در حال ویرایش پیش‌نویس:مدیریت خشم

'''<big>مدیریت خشم؛</big>''' مجموعه مهارت‌های اکتسابی برای کنترل خشم. 

خشم به‌معنای عصبانی شدن،  در دانش روانشناسی، به نوعی احساس منفی گفته می‌شود که معمولاً با تحریکات فیزیولوژیک، افکار خصمانه و رفتارهای آسیب‌زا و ناسازگار همراه است. خشم، خطرناکترین هیجان بالقوه در پاسخ به بی‌احترامی، تحقیر، تهدید، درد و رویدادهای ناخوشایند است و هدف آن نابود کردن موانع موجود در محیط است.  در زبان عربی، واژگان غضب،  سَخَط،  غیظ  و حُنُق  بر ابعاد مختلف خشم دلالت دارند. خشم در آموزه‌های اسلام، از صفات نفسانی  و ضرورت طبیعی زندگی انسان دانسته شده است.
 
==انواع خشم از منظر آموزه‌های اسلامی==
1. خشم خالق به مخلوق؛  که نشانه‌ای از عدالت و حکمت پروردگار است.  
2. خشم مثبت و منفی؛  
3. خشم درونی و بیرونی. 

==خشم منفی و عوامل آن==
خشم منفی، خشمی است که وجه متعالی نداشته و فقط برای رضایت مخلوق باشد.  در روایات این نوع از خشم، مصداق جهل،  مقوم کفر،   آشکارساز بدی‌ها،  و نشانۀ نفاق  معرفی شده است. عوامل بیان شده برای این گونه از خشم، به دو دسته فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود. 
الف) عوامل فردی؛ در این دسته می‌توان به زمینه‌های شناختی مانند غفلت از عواقب و نیز پیش‌فرض‌های منفی؛  زمینه‌های عاطفی- هیجانی مانند طمع، حسادت، کینه‌توزی، میل و آرزو؛  زمینه‌های رفتاری ـ شخصیتی مانند تندخویی،  تحرک، پرگویی، و بیش‌فعالی؛  و زمینه‌های زیستی ـ فیزیولوژیکی  مانند انواع نیاز  اشاره کرد.
ب) عوامل اجتماعی؛ در این دسته می‌توان به امور ناخواسته؛  قضاوت به حق (تلخی سخن حق)  و انکار و تکذیب،  اشاره کرد.

==راه‌های کنترل خشم==
الف) پیشگیری
حضرت محمد، اولین گام مدیریت و کنترل خشم را پیشگیری دانسته و پاداش کسی که خشم خود را مهار می‌کند همسان پاداش شهید دانسته است.  در آموزه‌های دینی برای مدیریت خشم به راه‌کارهای زیر اشاره شده است:
تقویت تقوا و پرهیزکاری؛ 
 نادیده گرفتن اشتباهات دیگران؛ 
 ذکر و یاد خدا؛ 
 تغییر وضعیت؛ 
در آغوش گرفتن و نوازش کردن؛ 
 صلۀ‌ رحم و هدیه دادن به دیگران؛ 
رضایتمندی از مقدرات زندگی؛ صبر و بردباری؛  
کنترل زبان؛  
انجام اعمال عبادی؛ 
بخشش و گذشت. 
ب) درمان
 از منظر دانش روان‌شناسی، بهترین راه‌حل و درمان‌ برای مدیریت خشم منفی می‌بایست با در نظر گرفتن ابعاد مختلف وجود انسان، مورد توجه قرار گیرد.
1) بُعد شناختی؛ در این بعد، به حقیقت خشم، علل، آثار و پیامدهای کنترل آن و آسیب‌های کنترل نکردن آن، توجه می‌شود.
2) بُعد عاطفی؛ در این بعد، به تشویق و تهییج عاطفی و تحریک هیجان افراد برای کنترل خشم و پرخاشگری، توجه می‌شود.
3) بُعد رفتاری؛ در این بعد، به مجموعۀ رفتاری و مهارتی آرام‌کنندۀ تشنج و هیجان مانند موارد زیر توجه می‌شود: پذیرش اشتباه و عذرخواهی، بیان احساسات، حرف زدن با کسی که موجب آرامش فرد شود، دور شدن از موقعیت بحرانی و فرصت دادن به خود، حل مشکل با برخورد منطقی و برنامه‌ریزی صحیح، شوخی کردن و ابراز علاقه و پذیرش این که زندگی همواره منصفانه نیست. 
4) بُعد جسمانی؛ در این عبد به مجموعه اعمالی توجه می‌شود که با انجام آنها می‌توان از میزان خشم خود و پیامدهای آن کاست؛ مانند: کشیدن نفس عمیق و تمرکز بر آن، انجام ورزش‌های هوازی مانند دویدن، دوچرخه‌سواری، شنا، دوش گرفتن، نوشیدن آب و ماساژ سر و گردن و شانه. 

==کنترل خشم در خانواده==
نخستین کانون شکل‌گیری شخصیت انسان، نهاد خانواده است. اگر این مرکزِ آرامش، مودت و رحمت  از محبت و همدلی خالی شود و به محل نزاع و درگیری مبدل شود، بنیان آن سست شده و نخستین تأثیرات منفی را بر شخصیت فرزندان می‌گذارد.  در این بین، بدرفتاری، تندی والدین و ناسازگاری آنها و خشونت مردان علیه زنان به فرزندان سرایت می‌کند و به‌صورت یک رویه در می‌آید.  در چنین خانواده‌هایی، والدین فرزندان را قربانی مشاجرات و پرخاشگری‌های خود می‌کنند. برخورد کریمانه، صمیمی و به‌دور از هرگونه خشونت و پرخاشگری والدین، فرزندان را با کرامت بار می‌آورد.  قرآن کریم، نیکورفتاری و شفقت نسبت به خانواده را یکی از ویژگی‌های اهل بهشت می‌داند. 

خشم منفی و ناسالم پیامدهای بالقوه فراوانی دارد که می‌تواند زندگی فردی و اجتماعی فرد پرخاشگر و اطرافیان او را تحت‌الشعاع قرار دهد.  رضایتمندی از ازدواج، تربیت صحیح فرزندان، سلامت روح و روان افراد خانواده، پیشرفت‌های فردی و اجتماعی افراد خانواده از قبیل پیشرفت شغلی، علمی، فرهنگی از جمله مسائل مهم تحت‌الشعاع خشم منفی هستند. اگر شخص پرخاشگر بپذیرد که خشم و عصبانیت او با ترس، اضطراب، فشار روانی، احساس گناه، افسردگی، رنجش، ناکامی و ناامیدی همراه بوده و پیامدهای ناگواری در حوزه سلامت روح و روان افراد خانواده و افراد مرتبط با او را به دنبال دارد، با کنترل و مدیریت به موقع خشم خود و حفظ آرامش در محیط خانواده بستر را برای پرورش و تربیت فرزندان فراهم می‌کند.  با مدیریت خشم در محیط خانواده و اجتماع آثار ناگوار آن از قبیل غم و اندوه شدید،  کینه‌توزی،  از بین رفتن خردورزی،  از دست دادن جاذبه‌های میان‌فردی،  ملامت،  از دست رفتن پایداری هیجانی  جای خود را به زندگی معنوی  و پر از آرامش  و سلامتی روح و روان می‌دهد. 

==آموزش مدیریت خشم به فرزندان از دیدگاه روان‌شناسی==
از نظر علم روانشناسی روش‌های مناسب برای کنترل خشم، اکتسابی هستند، از این‌رو می‌توان با روش‌های زیر، چگونگی قدرتمند شدن احساسات و مدیریت آنها را به فرزندان خود آموخت. 
مثال زدن و الگو بودن برای آنها؛
 توضیح طبیعی بودن عصبانی شدن انسان و بروز به موقع و به جای آن و دوری از کتک زدن دوستان؛
 احترام به احساسات فرزندان؛
 آموزش راهکارهای مناسب برای حل مشکلات؛
 آموزش ارتباطات درست و صادقانۀ آزاد به آنها؛
 آموزش و بیان تفاوت بین خشم درست و خشم منفی و خشونت؛
بازی درمانی؛
روبه‌رو کردن کودک با عواقب رفتارش؛
داشتن قانون برای عصبانیت در خانه و آگاه کردن کودک از این قوانین.

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی،  1413ش.
* ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، 1404ق.
* ابن‌منظور، محمد، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، 1414ق.
* آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366ش.
* خطیب، مهدی، مهارت‌های زندگی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1396ش.
* خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنودِ عقل و جهل، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،  1368ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 25 مرداد 1401ش.
* رفیعی محمدی، ناصر، گفتار رفیع، قم، معروف، چاپ چهارم، 1391ش.
* راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار العلم 1412ق.
* طباطبایی، فرزاد، «کنترل خشم درکودکان، نحوۀ مدیریت و کنترل عصبانیت در کودکان»، وب‌سایت حامی هنر زندگی، تاریخ بازدید: 25 مرداد 1401ش.
* طریحی، فخرالدین،  مجمع البحرین، تهران، [بی‌نا]، 1375ش.
* فیض کاشانی، ملامحسن، اللمعه البیضاء فی شرح الاحیا، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق.
* كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، قم، دار الحديث، چاپ اول، 1429ق.
* «کنترل خشم چیست؟ روش‌های کنترل خشم کدامند؟»، وب‌سایت افرا کلینیک، تاریخ درج مطلب: 19 اردیبهشت 1398ش.
* کیومرثی اسکویی، محمدرضا، مهار خشم: بررسی روانشناختی خشم و مهار آن از دیدگاه اسلام، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1391ش.
* متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، 1409ق.
* مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
* محمدى رى‏شهرى، محمد، حكم النبى الأعظم، قم، دار الحديث، چاپ  اول، 1429ق.
* محمدى رى‏شهرى، محمد، دانش‎نامه اميرالمؤمنين بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، قم، دار الحديث، چاپ سوم، 1389ش.
* محمدى رى‏شهرى، محمد، دنيا و آخرت از نگاه قرآن و حديث، قم، دار الحديث، چاپ اول، 1384ش.
* محمدى رى‏شهرى، محمد، ميزان الحكمة، دار الحديث، چاپ یازدهم، 1389ش.
* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368ش.
* نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت، 1408ق.
[[رده:ویکی‌زندگی]]