در حال ویرایش پیش‌نویس:پرچم ایران

'''<big>پرچم ایران؛</big>''' پارچه یا کاغذ متشکل از چند رنگ که نشان اتحاد، ارتباط، افتخار، اسلامیت و استقامت ایرانیان است.
به پارچه‌ای که نقش مخصوص یک کشور، موسسه یا گروه بر روی آن بوده و بر چوب یا میله‌ای نصب می‌گردد پرچم گفته می‌شود. پرچم را در گذشته، درفش یا عَلَم نیز می‌گفتند.<ref>عمید، فرهنگ عمید، ذیل واژه پرچم.</ref>  همچنین به قطعه‌ای از ابریشم یا موی اسب یا دم گاو که بر گردن علم بسته می‌شد، پرچم می‌گفتند.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه پرچم.</ref>  «عَلم» و «لوا» واژگانی بودند که ایرانیان پس از پذیرش دین اسلام آنها را به‌کار گرفتند.<ref>افشار، تازه‌ها و پاره‌های ایران‌شناسی، 1382ش ، ص94-93.</ref>
واژۀ «بیرق» در زمان قاجار برای پرچم مرسوم شد؛ بیرق عزا، بیرق سواره‌نظام، بیرق توپچی، بیرق توپ‌خانه، بیرق سواره قزاق، بیرق ابنیه سلطنتی ایران و بیرق قاپوق در مکتوبات و زبان عامیانه مردم، رایج بود.<ref>ذکاء، «تاریخچۀ تغییرات و تحولات درفش و علامت دولت ایران از آغاز سدۀ سیزدهم هجری قمری تا به امروز»،1344ش، ص33-25.</ref>  لفظ «عَلم» در این دوره، تنها شامل پرچم‌های عزا بود. واژۀ «پرچم» در دوره پهلوی، توسط فرهنگستان تصویب شد.<ref>ببری دیزج، انواع بیرق و کاربردهای آن در نتایج یک پـژوهش عهد ناصری، 1388ق، ص905.</ref> 
==تاریخچه پرچم ایران==
ایرانیان همانند سایر جوامع از گذشته‌های دور، نقش و نماد اجتماع خود را در قالب پرچم، نمایش می‌دادند. کاربرد واژۀ «گاودرفش» در دوره پهلوی،<ref>یشتها، هرمزدشِت، 1347ش، بند11.  </ref>  واژۀ «درفش» در دوره پیش از اسلام<ref>وندیداد، فرگرد1، 1376ش، بند7.</ref>  و اشاره به «درفش کاویانی» در شاهنامه فردوسی، نشان از کاربرد کهن پرچم در فرهنگ ایرانیان دارد.<ref>[https://ganjoor.net/search?s=%D8%AF%D8%B1%D9%81%D8%B4+%DA%A9%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C&author=4&cat=33 فردوسی، شاهنامه، بخش7 ضحاک و بخش 13  فریدون، در وب‌سایت گنجور.] </ref>  البته اصطلاح «درفش کاویانی» در متون برجای مانده از دوران اشکانی، سلوکی، هخامنشی دیده نشده و بیشتر در منابع دوره اسلامی به آن اشاره شده است. پژوهشگران امروزی برخورد محتاطانه‌ای در بیان تاریخی بودن درفش کاویانی دارند، اگرچه در اسطوره‌ها بیان شده است.<ref>خالقی مطلق، شاهنامه خالقی مطلق، 1393ش.</ref>  هرچند در منابع کهن اسلامی، از جمله مورخان سده‌ی دهم‌میلادی، طبری<ref>طبری، تاریخ طبری، 1362ش، ج1، ص5-2174.</ref>  و مسعودی<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، 1409ق، ج3، ص51.</ref>  درفش کاویان را ساخته‌ای از پوست «پلنگ» و ابعاد 8 در 12 ذراع، حدود 5 در 5/7 متر توصیف کرده‌اند. «خوارزمی» نیز درفش کاویانی را از پوست خرس یا شیر یاد کرده است.<ref>خوارزمی، مفاتیح العلوم، 1428ق، ص115.</ref>  در دوره صفوی، علامت شیر و خورشید در پرچم ایران، نقش بست.<ref>نیّر نوری، «ذیلی بر سلسله مقالات: تاریخچه تغییرات و تحوّلات درفش و علامت ایران از آغاز سده سیزدهم هجری قمری تا امروز»، ۱۳۴۷ـ ۱۳۴۸ش ج۱، ص۷۲.</ref>  پژوهشگران، شهرت امام علی به لقب «شیر خدا» را در انتخاب علامت شیر برای پرچم حکومت شیعه‌مذهب صفوی، اثرگذار دانسته‌اند.<ref>قزوینی، نقض، 1358ش، ج۱، ص۴۷۲ و 165.</ref>  خورشید نیز به‌عنوان مظهر فرّ ایزدی، نمادی از نور الهی امامان مذهب شیعه دانسته شده و در پرچم حکومت صفوی استفاده شد تا مشروعیت سیاسی را با انتساب به آموزه‌های مذهبی، ایجاد کند.<ref>کسروی،  شیخ صفی و تبارش، 1323ش، ج۱، ص۳ـ۴.</ref>  
==رنگ‌ها و نشان‌های پرچم ایران==
پرچم ایران بنا بر اصل پنجم متمم قانون اساسی 1326ش، متشکل از نوارهای برابر از نظر طول و عرض و به رنگ‌های سبز، سفید، قرمز و با نشان خورشید و شیر در حال حرکت که در دست شمشیری دارد، تعیین شد. بعدها، رنگ سبز نشان اسلام و خرمی، رنگ سفيد نشان صلح و آرامش و رنگ قرمز نشان مشروطيت ايران و دفاع از استقلال و آزادي و شير، نشان شجاعت و استقامت، تفسير شد.<ref>ذكاء، «تاريخچة تغييرات و تحولات درفش و علامت دولت ايران از آغاز سدة سيزدهم هجري قمري تا امروز»، 1344ش، ص40-39.</ref>  ابعاد و شکل دقیق پرچم دوباره در سال 1336ش تعیین شد.<ref>ذكاء، «تاريخچة تغييرات و تحولات درفش و علامت دولت ايران از آغاز سدة سيزدهم هجري قمري تا امروز»،1344ش، ص23.</ref>  
==پرچم جمهوری اسلامی ایران==
پس از انقلاب اسلامی، امام خمینی دستور تغییر آرم پرچم ایران را صادر کرد.<ref>خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ج12، ص486.</ref>  یک سال پس از تثبیت نظام جمهوری اسلامی، مشخصات فنی و ظاهری پرچم رسمی کشور ایران، اعلام شد. بخش بالایی پرچم ایران به رنگ سبز طراحی شد تا نمادی از دین اسلام و مذهب شیعه باشد. رنگ سفید در بخش میانی پرچم، نماد طلح‌دوستی و آرامش‌طلبی ایرانیان است. کلمه «الله» در وسط پرچم، به شکل لاله سرخ طراحی شد که از خون شهیدان سر برآورده و با چهار هلال که قسمت قائم میانی آن مظهر قدرت و استقامت ایرانیان بود، مجموعاً عبارت «لا إله إلا الله» را بازنمایی می‌کند. عبارت «الله‌اكبر» 22 بار در حاشية پايين و بالای پرچم تکرار شده و نماد روز پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357ش است. در بخش پایینی پرچم، رنگ سرخ به نشانه آمادگی همیشگی ایرانیان برای دفاع از استقلال و آزادی است که به قیمت خون شهیدان به‌دست آمده است.<ref>حائری، علی، روزشمار شمسی، 1386ش، ج1، ص315.</ref>  
==نمادهای فرهنگی در پرچم‌های مناسبتی ایران==
ایرانیان در مناسبت‌های خاص دینی و مذهبی و به‌ويژه در مراسم سوگ و عزاداری، از پرچم با نمادها و رنگ‌های خاص، بهره می‌گیرند و معمولا آن را «عَلم» می‌نامند. علم‌های مخصوص شیعیان ایران در عزاداری‌ها، نمادهای مختلفی دارد؛ از جمله: آهو (نماد رأفت امام رضا)، شیر (نماد هیبت امام علی)، پرندگان (نماد پیام‌رسانی)، رنگ سبز (نماد قداست)، رنگ سرخ (نماد شهادت) و رنگ سیاه (نماد مظلومیت و مرگ).<ref>بهار، «تحلیل مردم‌شناختی نمادها در عزداری عاشورای حسینی»، 1383ش، ص 106-108.</ref>  امروزه به‌کارگیری علم و پرچم در هیئت‌های مذهبی، بسیار رایج است و برخی هیئت‌ها علم مخصوص خود را دارند. پرچم سیاه در ایام عزاداری امام حسین، به‌ويژه در دهه اول محرم و روز عاشورا، بر سردر خانه‌ها و مغازه‌ها و در معابر، نصب می‌شود.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا،1391 ش، ص85-86.</ref>  پرچم‌های سیاه سه‌گوش بر سردر خانه‌ها در اکثر نقاط ایران، نشانه عزا است. گاهی، پرچم سبز نشانه پایان دوران سربازی فرزندان است که بر سر در خانه‌ها نصب می‌کنند.<ref>نوربخش، بندرلنگه در ساحل خلیج فارس، 1385ش، ص262.  </ref>  پرچم‌های رنگی نشانه شادی است؛ در مراسم عروسی عشایر فارس، پرچم‌های رنگی نشانه‌ی تزئین و اطلاع‌رسانی است.<ref> بهمن‌بیگی، عرف و عادت در عشایر فارس، 1324ش، ص13.  </ref> 
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* افشار، ایرج، «تازه‌ها و پاره‌های ایران‌شناسی»، بخارا، تهران، س5، شماره 32-34، ۱۳۸۲ش.
* ببری دیزج، مهربان، «انواع بیرق و کاربردهای آن در نتایج یک پـژوهش عهد ناصری»، پیام بهارستان، تهران، س2، شماره 5، ۱۳۸۸ش.
* بهار، مهری، «تحلیل مردم‌شناختی نمادها در عزداری عاشورای حسینی»، همایش بین‌المللی محرم و فرهنگ مردم، به‌کوشش پژوهشکدۀ مردم‌شناسی، تهران، ۱۳۸۳ش.
* بهمن‌بیگی، محمد، عرف و عادت در عشایر فارس، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۲۴ش.
* حائری، علی، روزشمار شمسی، قم، دفتر عقل، 1386ش.
* خالقی مطلق، جلال، شاهنامه خالقی مطلق، تهران، سخن، 1393ش.
* خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، 1389ش. 
* خوارزمی، محمدبن حمد، مفاتیح‌العلوم، بیروت، دارالمناهل، 1428ق.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
* ذکاء، یحیى، «تاریخچۀ تغییرات و تحولات درفش و علامت دولت ایران از آغاز سدۀ سیزدهم هجری قمری تا امروز (۳)»، نشریه هنر و مردم، تهران، شماره 34، ۱۳۴۴ش.
* ذكاء، يحيي، «تاريخچة تغييرات و تحولات درفش و علامت دولت ايران از آغاز سدة سيزدهم هجري قمري تا امروز»، نشریه هنر و مردم، شماره 38، آذر 1344ش.
* طبری، محمدبن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1362ش.
* عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر، 1390ش. 
* فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، در وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 25 تیر 1401ش.
*  قزوینی، عبدالجلیل، نقض، تهران، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، ۱۳۵۸ش.
*  کسروی، احمد، شیخ صفی و تبارش، تهران، ۱۳۲۳ش.
* محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، معروف، ۱۳91ش.
* مسعودی، علی‌بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، 1409ق.
* نوربخش، حسین، بندرلنگه در ساحل خلیج فارس، بندرعباس، اداره کل فرهنگ و هنر استان هرمزگان، ۱۳۵۸ش.
* نیّر نوری، حمید، «ذیلی بر سلسله مقالات: تاریخچه تغییرات و تحوّلات درفش و علامت ایران از آغاز سده سیزدهم هجری قمری تا امروز»، هنر و مردم، ش۷۷ـ ۷۸ ، ۱۳۴۷ـ ۱۳۴۸ش.
* وندیداد، ترجمه و تحقیق هاشم رضی، تهران، فکر روز، ۱۳۷۶ش.
* یشتها، ترجمۀ ابراهیم پورداود ،تهران، طهوری، ۱۳۴۷ش. 
*