در حال ویرایش پیش‌نویس:تریاک

<big>'''تریاک'''</big>؛ شیرۀ قهوه‌ای رنگ و تلخ‌مزه که از پوست گیاه خشخاش می‌گیرند.<br>

تریاک، شیره‌ای است که از تیغ زدن غوزۀ گیاه خشخاش به دست می‌آید<ref>[https://vajehyab.com/moein/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9 معین، فرهنگ فارسیِ، ذیل واژه تریاک، سایت واژه‌یاب.]</ref>  و به‌عنوان پادزهر و دارو استفاده می‌شود.<ref> [https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه تریاک، سایت واژه‌یاب.]</ref>  تریاک، علاوه‌ بر مصارف متعدد پزشکی، به تخدیر و اعتیادآورندگی نیز معروف است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/239653/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9 صادقی، «تریاک»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.] </ref> 
=پیشینه==
خشخاش، از گیاهان خودرو با گل‌هایی به رنگ‌های مختلف از جمله قرمز مخملی، است. برخی، خاستگاه آن را سواحل دریای مدیترانه، برخی دیگر آسیای صغیر<ref>بوث، تاریخ تریاک، ۱۳۸۰ش، ص۹.</ref>  و گروهی دیگر نیز مصر را به‌عنوان خاستگاه اولیۀ این گیاه، معرفی کرده‌اند.<ref>ناصرخسرو، سفرنامه، ۱۳۵۴ش، ص۱۰۹؛ <br>
طاهری، «تریاک»، ۱۳۴۵ش، ص۵۴۵.</ref><br>
 
در سنگ‌نبشته‌های ساحل‌نشینان دجله و فرات، در حدود 3400 سال پیش از میلاد، اشاراتی به تریاک با نام «روغن شیر» صورت گرفته است. سومری‌ها نیز تریاک را با نام «ها» و «جل»، به‌معنای گیاه خوشحال می‌شناختند. در سدۀ 15 قبل از میلاد نیز تریاک تولید شده در شهر «تب» در مصر، از شهرتی بسیار برخوردار بوده است.<ref>بوث، تاریخ تریاک، ۱۳۸۰ش، ص25-26؛ <br>
طاهری، «تریاک»، ۱۳۴۵ش، ص۵۴۵.</ref><br>
 
حالت تخدیرکنندگی و اعتیادآورندگی این گیاه، منجر به رمزآلود بودن این گیاه در میان مردم و استفاده از آن در اساطیر و افسانه‌های ایرانیان بوده است. برخی معتقدند که نوش‌دارویی که رستم برای درمان سهراب خواست، همان شیرۀ خشخاش بوده است.<ref>ادیب‌الحکما، «تفننات ثلاثه»، ج2، 1384ش، ص354.</ref><br>
  
در برخی از گزارش‌های تاریخی نیز به مصرف تریاک اشاره شده است.<ref>بیهقی، تاریخ، ۱۳۵۶ش، ص804.</ref>  بسیاری از پادشاهان، در طول تاریخ، که از رواج افیون و تریاک در میان درباریان خود، مستأصل شده بودند به مبارزه علیه آن پرداختند.<ref>منجم یزدی، تاریـخ عباسـی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۷.</ref>  مصرف تریاک، در دوره صفویان و به‌ویژه در اصفهان، رواج بسیاری یافت<ref>پولاک، سفرنامه، ۱۳۶۱ش، ص۴۳4؛ <br>
شاردن، سیاحت‌نامه، ۱۳۴۵ش، ج4، ص284-285.</ref>  و برخی، تریاک‌دان خود را همیشه به‌همراه داشتند و گاهی آن را به جواهراتی باارزش، مزین می‌کردند.<ref>پولاک، سفرنامه، ۱۳۶۱ش، ص۴۳۵؛ <br>
فلسفی، زندگانی شاه‌ عباس اول، ۱۳۴۱ش، ج2، ص271.</ref>  فرمان تاریخی شاه عباس، که با لحنی شدید و تهدید‌آمیز همراه بود، منجر به نجات شهر اصفهان از افیون و تخدیر شد.<ref> شاردن، سیاحت‌نامه، ۱۳۴۵ش، ج8، ص109-112.</ref> 
==ترکیبات شیمیایی==
تریاک یا همان شیرۀ خشخاش، دارای الکلوئیدهای مختلفی مانند مرفین، کودئین، نارکوتین، پاپاوریم و نارسئین است. براساس تحقیقات انجام گرفته توسط پژوهشگران، در یک گرم تریاک، حدود پنج سانتی‌گرم مرفین وجود دارد.<ref> [https://vajehyab.com/amid/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9 عمید، فرهنگ فارسیِ، ذیل واژه تریاک، سایت واژه‌یاب.]</ref>  
==کاربرد دارویی==
تریاک، از دیرباز، در میان ایرانیان به‌عنوان یک مُسَکن استفاده می‌شده است. این شیرۀ گیاهی، در درمان درد، سرفه و اسهال بسیار تأثیرگذار است. اما، استفاده از تریاک، عوارضی همچون تخدیر (بی‌حس‌کنندگی) معده و ریه را نیز به دنبال دارد.<ref>[https://vajehyab.com/amid/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9 عمید، فرهنگ فارسیِ، ذیل واژه تریاک، سایت واژه‌یاب.]</ref> <br>

برخی از طبیبان طب سنتی، ترکیب خشخاش و عسل را برای دفع سرفه و اسهال،<ref>رازی، الحاوی، ۱۳۸۴ش، ج20، ص235.</ref>  ترکیب آن با روغن گل را برای دفع سردرد، مخلوط تریاک با روغن بادام، زعفران و مَر (نوعی صمغ گیاهی) را برای درمان گوش‌درد، ترکیب آن با زردۀ تخم‌مرغ بریان شده و زعفران را برای درمان ورم، مخلوط صمغ خشخاش با شیر زنان را برای درمان نقرس (گرفتگی شدید عضلانی) مفید می‌دانستند.<ref>اخـوینی بخاری، هدایة ‌المتعلمین، ۱۳۴۴ش، ص۱۵۶ و ۲۷۱-۲۷۴؛ <br>
جرجانی، ذخیرۀ خوارزمشاهی، ۱۳۸۲ش، ج2، ص49؛ <br>
ابومنصور موفق‌ هروی، الابنیة عن الحقائق الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۳۹؛ <br>
حاجی زین عطار، اختیارات بدیعی، ۱۳۷۱ش، ص۳۸- ۳۹؛ <br>
عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۱۵۴-۱۵۷.</ref> 
==علائم و مضرات وابستگی به تریاک== 
تریاک از جمله مسکن‌های قدیمی است که مصرف بسیار آن، منجر به وابستگیِ روحی و جسمی به آن می‌شود. از جملۀ این علائم می‌توان به علائم جسمانی مانند حالت تهوع و اسهال، تعرق بیش از حد، تب و لرز، بی‌خوابی و بی‌اشتهایی، گیجی، خمیازه کشیدن و خواب‌آلودگی، مشکلات بینایی، کاهش تنفس و مشکلات تنفسی، تنگ شدن مردمک چشم و علائم رفتاری مانند تغییرات ظاهری (آشفتگی و ژولیدگی)، ناتوانی در تمرکز کردن، درخواست مکرر پول، کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس، افسردگی شدید و انزوا اشاره کرد.<ref>[https://honarehzendegi.com/fa/error500?aspxerrorpath=/home/error500 طباطبایی، فرزاد، «تریاک چیست»، وب‌گاه هنر زندگی.]</ref> 
==تریاک در ادبیات فارسی==
تریاک، از جمله گیاهان دارویی است که از سدۀ 4ق به بعد، در نظم و نثر ایرانیان نیز حضور یافت برای مثال، فردوسی بارها به این واژه اشاره کرده است:<ref> [https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/siavosh/sh7 فردوسی، شاهنامه، داستان سیاوش، بخش 7، بیت 27، سایت گنجور].</ref><br>
 {{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|که این آشتی جستن از بهر چیست|نگه کن که تریاک این زهر چیست }}
 {{پایان شعر}}
 {{پایان نستعلیق}}  

نظامی نیز به این گیاهِ پادزهر گونه اشاره کرده است:<ref>[https://ganjoor.net/nezami/5ganj/khosro-shirin/sh36 نظامی، خمسه، خسرو و شیرین، بخش 36، سایت گنجور.]</ref><br>
  {{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|چو تو در گوهر خود پاک باشی|به جای زهر او تریاک باشی}}
 {{پایان شعر}}
 {{پایان نستعلیق}} 

علاوه‌بر ادبیات رسمی، در ادبیات شفاهی فارسی‌زبانان نیز واژه‌های تریاک و افیون حضور یافته‌اند. از آن جمله می‌توان به کنایاتی همچون «افیون چشیدن» (فریب خوردن)، «تریاک زدن بر زهر شب» (کنایه از روز شدن) و تمثیلاتی مانند «دو مثقال تریاک ضرر زدن یا خوردن» (به‌معنای سخت ترساندن و ترسیدن)، «مثل تریاکی» (سخت عبوس و تلخ)، «مثل گنجشک تریاکی» (موجودی زار و نزار) «تریاک دوای همۀ دردها ست، اما خودش دردی است که درمان ندارد»، «از قند شیرین‌تر تریاک مفت»،<ref>شاملو، کتاب کوچه، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۵-۲۹۸.</ref>  «آدم تریاکی هیچ وقت سوراخ وافورش را گم نمی‌کند»<ref>ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ۱۳۸۸ش، ج1، ص195.</ref>  و «می‌پرست مالش را تلف می‌کند، بنگی عقلش را و تریاکی عمرش را»<ref>ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ۱۳۸۸ش، ج2، ص1736.</ref>  اشاره کرد.<br>
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع== 
* ابومنصور موفق‌ هروی، الابنیة عن الحقائق الادویة، به‌تحقیق احمد بهمنیار و حسین محبوبی‌ اردکانی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۱ش.
* اخـوینی بخاری، ربیـع، هدایة ‌المتعلمین، به‌تحقیق جلال متینی، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۴۴ش.
* ادیب‌الحکما، سلیم، «تفننات ثلاثه»، دفتر تاریخ، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، 1384ش.
* بوث، مارتین، تاریخ تریاک، ترجمۀ منوچهر نوایی، تهران، سفی علیشاه، ۱۳۸۰ش.
* بیهقی، ابوالفضل، تاریخ، به‌تحقیق علی‌اکبر فیاض، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش.
* پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱ش.
* جرجانی، اسماعیل، ذخیرۀ خوارزمشاهی، به‌تحقیق محمدرضا محرری، تهران، فرهنگستان علوم پزشکی، ۱۳۸۲ش.
* حاجی زین عطار، علی، اختیارات بدیعی، به‌تحقیق محمدتقی میر، تهران، شرکت دارویی پخش رازی، ۱۳۷۱ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 12 تیر 1401ش.
* ذوالفقاری، حسن، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، تهران، معین، ۱۳۸۸ش.
* رازی، محمد بن زکریا، الحاوی، ترجمۀ سلیمان افشاری، تهران، موزه ملی تاریخ علوم پزشکی، ۱۳۸۴ش.
* شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۵ش.
* شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، مازیار، حرف «ت»، دفتر اول، ۱۳۷۹ش.
* صادقی، مریم و جعفری، محمد، «تریاک»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 12 تیر 1401ش. 
* طاهری، ابوالقاسم، «تریاک»، یغما، تهران، س 19، شماره 10، ۱۳۴۵ش.
* طباطبایی، فرزاد، «تریاک چیست»، وب‌گاه هنر زندگی، تاریخ بازدید: 12 تیر 1401ش.
* عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
* عمید، حسن، فرهنگ فارسیِ، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 12 تیر 1401ش.
* فردوسی، شاهنامه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 12 تیر 1401ش.
* فلسفی، نصرالله، زندگانی شاه‌ عباس اول، تهـران، نگاه، ۱۳۴۱ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسیِ، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 12 تیر 1401ش.
* منجم یزدی، محمد، تاریـخ عباسـی، به‌تحقیق سیف‌الله وحیـد‌نیا، تهران، وحید، ۱۳۶۶ش.
* ناصرخسرو، سفرنامه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، کتاب‌های جیبی، ۱۳۵۴ش.
* نظامی، خمسه، خسرو و شیرین، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 12 تیر 1401ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]