در حال ویرایش پیش‌نویس:چنار

<big>'''چنار'''</big>؛ از درختان بلند، بادوام و دارای تنۀ بسیار قطور.<br>

چنار، درختی بلند، بی‌ثمر و دارای برگ‌های پهن و پنجه‌ای است.<ref>[https://vajehyab.com/moein/%DA%86%D9%86%D8%A7%D8%B1 معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه چنار، سایت واژه‌یا]ب.</ref> درخت چنار، درختی بزرگ، پر شاخ و برگ و تنومند است که عمر بسیار زیادی می‌کند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%DA%86%D9%86%D8%A7%D8%B1-2 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه چنار، سایت واژه‌یاب.]</ref>  
==واژه‌شناسی==
واژه چنار، از جمله واژگان کهن در زبان فارسی است که در منابع گوناگون، به‌صورت‌های مختلفی آمده است؛ برای مثال، این واژه در فارسی پهلوی «چینار»<ref>MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary, 1971, P22.</ref>  و در لغت فرس به‌صورت «چنال»<ref>لغت فرس، اسدی طوسی، ۱۳۱۹ش، ص۳۳۲.</ref>  آمده است. نام علمی چنار نیز «پلاتانوس اُرینتالیس» است. در زبان عربی، چنار را «الدُلب»<ref>خلیل بن احمد، العین، ۱۹۸۱-۱۹۸۲م، ج8، ص41؛ <br>
جوهری، صحاح، ۱۳۷۶ق، ج1، ص125؛ <br>
مظفریان، درختان و درختچه‌های ایران، ۱۳۸۳ش، ص584.</ref>  و «صنار»<ref>فیروزآبادی، تاج العروس فی شرح القاموس، ب1414ق؛ <br>
ابن‌منظور، لسان العرب، 1414ق، ذیل دلب و صنر.</ref>  می‌خوانند.
==زیستگاه== 
دو نوع معروف از درخت چنار در جهان وجود دارد: 1. چنار ایرانی؛ 2. چنار آمریکایی. زیستگاه چنار ایرانی، که از نژاد چنارهای خاوری هستند، در مناطق جنوب غربی آسیا و نیز آسیای مرکزی است. در نقاط مختلفی از ایران، درخت چنار می‌روید.<ref>ثابتی، درختان و درختچه‌های ایران، ۱۳۴۴ش، ص۲۶۱-۲۶۲؛ <br>
حاجی شریفی، اسرار گیاهان دارویی، ۱۳۸۲ش، ص۳۹۷؛ <br>
قهرمان، فلور ایران، ۱۳۶۷ش، ج10، شماره 1221.</ref>  
==رویش==
چنار، هم در مناطق کوهستانی و هم در جلگه‌ها و دشت‌ها می‌روید. هرچند، متخصصان بر این باورند که درخت چنار، در خاک مناطق سردسیر و نیز در مناطقی با آب و هوای معتدل، رویش بهتری دارد. در کنار چشمه‌ها، عمق دره‌ها<ref>داعی‌الاسلام، فرهنگ نظام، ۱۳۶۲ش؛ <br>
عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۴۲۲؛ <br>
شرح لکتاب دیاسقوریدوس فی هیولی الطب، ۱۴۰۸ق، ج1، ص23؛ <br>
ابن‌بیطار، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة، ۱۲۹۱ق، ج1، ص94.</ref>  و در کنار رودها، درخت‌های چنار، بزرگ و تناور می‌شوند.<ref>انطاکی، تذکرة اولی الالباب، ۱۴۱۶ق، ج1، ص153.</ref>  چنار، از جمله درختانی است که به نور علاقه دارد، به‌همین دلیل، از کِشت انبوه آن خودداری می‌کنند.<ref>ثابتی، جنگل‌های ایران، ۱۳۴۶ش، ص163.</ref> 
==ویژگی‌ها==
درختان چنار، به‌طور معمول، ارتفاعی بین 20 تا 50 متر و قطر تنۀ 3 متر دارند. پوست این درختان، به‌ویژه درختان چنار ایرانی، سخت و سرخ هستند. هرچند، امروزه، گیاه‌شناسان، پوست چنار را پوستی صاف و خاکستری توصیف کرده‌اند. لایه‌های بیرونی پوست چنار، هر ساله، به‌صورت صفحات نامنظم و در اندازه‌های مختلف از درخت جدا شده و لایه زیرین آنها که در ابتدا، به رنگ مغزپسته‌ای هستند، نمایان می‌شوند. این لایه‌های جدید نیز پس از مدتی کدر شده و رنگ خاکستری به خود می‌گیرند.<ref>مظفریان، درختان و درختچه‌های ایران، ۱۳۸۳ش، ص۵۸۳-۵۸۴؛ <br>
قهرمان، فلور ایران، ۱۳۶۷ش، ج10، شماره 1221؛ <br>
ثابتی، جنگل‌های ایران، ۱۳۴۶ش، ص162.</ref><br>
 
طول عمر این نوع از درختان بسیار زیاد است. برخی از متخصصان، از چنارهایی با طول عمر 200، 700 و 1000 ساله یاد کرده‌اند که نمونه‌هایی از آنها نیز در جهان وجود دارند.<ref>ثابتی، جنگل‌های ایران، ۱۳۴۶ش، ص163؛ <br>
افشار، سفرنامچه (گلگشت در وطن)، ۱۳۸۴ش، ص۱۴۶ و ۱۵۷؛ <br>
گرامی، گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۵-۱۲۶.</ref>  به‌همین دلیل، درختان چنار را با نام «درازعمر» نیز می‌شناسند.<ref>فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، 198.</ref> 
این درختان، میوه ندارند. تنها، میوه‌های گرد و مرکب از چند فندقۀ خاردار دارند که خوردنی نیست. این میوه‌ها، به‌اندازه گردو بوده و هر 3 یا 4 عدد آن به یک دنباله وصل می‌شوند که شکلی شبیه به گوشواره می‌گیرند.<ref>حاجی شریفی، اسرار گیاهان دارویی، ۱۳۸۲ش، ص۳۹6؛ <br>
عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۴۲۲؛ <br>
ثابتی، جنگل‌های ایران، ۱۳۴۶ش، ص163؛ <br>
انطاکی، تذکرة اولی الالباب، ۱۴۱۶ق، ج1، ص153-154؛ <br>
گرامی، گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی، ۱۳۸۶ش، ص125.</ref>  
==پیشینه==
ایرانیان، از دیرباز به کاشت درختان چنار علاقه‌مند بوده‌اند. در بسیاری از شهرهای ایران، درختان چنار کهن‌سالی وجود دارند.<ref>گرامی، گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی، ۱۳۸۶ش، ص125.</ref>  بر اساس آنچه در منابع کهن آمده، درخت چنار و درخت مو (انگور)، نماد دوام پادشاهی بودند.<ref>فرهادی، «گیاهان و درختان مقدس در فرهنگ ایرانی»، ۱۳۷۲ش، ص۳۲۱؛ <br>
ادی، آیین شهریاری در شرق، ۱۳۴۷ش، ص۳۳.</ref><br>
 
پس از ورود اسلام به ایران، باورهای ایرانی دربارۀ درخت چنار، با تغییراتی به سایر جوامع اسلامی گسترش یافت. برای مثال، فخرالدین رازی در تفسیر قرآن کریم، چنار را از بهترین انواع درختان معرفی کرده است.<ref>فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، بیروت، دار الفکر العربی، ۱۴۱۰ق، ج22، ص9.</ref>  وجود چنارهای کهن‌سال، در محوطۀ امامزادگان، نشان از احترام ایرانیان به این درخت دارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224774/%DA%86%D9%86%D8%A7%D8%B1 علیزاده، «چنار»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  
==کاربرد==
===زینت===
چنار، همواره یکی از درختان ثابت در باغ‌ها و کشت‌زارهای ایرانیان بوده است.<ref>باستانی پاریزی، مقدمه بر پژوهشی در شناخت باغ‌های ایرانی، ۱۳۶۵ش، ص۱۳-۱۴؛ <br>
همایونی، فرهنگ مردم سروستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۸۸.</ref>  سفرنامه‌نویسان نیز چنار را زینت‌بخش باغ‌های ایرانی دانسته‌اند.<ref>تاورنیه، سفرنامه، ترجمۀ ابوتراب نوری، ۱۳۶۳ش، ص394.</ref>  
===سایه===
درخت چنار، دارای سایه وسیعی است. به‌همین دلیل، در کاخ‌ها، باغ‌های سلطنتی، خانه و سَرای بزرگان کاشته می‌شد.<ref>ویلبر، باغ‌های ایران و کوشک‌های آن، ۱۳۸۳ش، ص۶۰-۶۱؛ <br>
رشیدالدین فضل‌الله، آثار و احیاء، ۱۳۶۸ش، ص۵۵.</ref>  مردم ایران، در مسیر راه‌ها و جاده‌ها نیز درختان چنار را می‌کاشتند تا مسافران، در سایۀ آنها استراحت کنند.<ref>ملگونف، «سفرنامۀ نواحی شمال ایران»، ۱۳۶۳ش، ص۲۹.</ref>  کاشت درخت چنار، همچنان در کنار گذرگاه‌ها، معابر عمومی و در داخل شهرها و خیابان‌ها متداول است.<ref>مظفریان، درختان و درختچه‌های ایران، ۱۳۸۳ش، ص۵۸5؛ <br>
مظفریان، فلور استان یزد، ۱۳۷۹ش، ص357.</ref>  از جمله اماکن امروزی، پوشیده شده درختان چنار، خیابان ولیعصر تهران و کاخ موزه سعدآباد است.
==چنار در باور مردم ایران== 
چنار، از جمله درختان بومی ایران است، به‌همین دلیل، از دیرباز ارتباطی نزدیک میان ایرانیان و این درختان وجود داشته است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224774/%DA%86%D9%86%D8%A7%D8%B1 علیزاده، «چنار»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  این درخت در میان بسیاری از مردم ایران به «درخت مراد» معروف است. ایرانیان بر این باورند که حضور این نوع از درختان، به خانواده، کسب و کار و زمین افراد، برکت می‌بخشد و در حفظ سلامت فرزندان و بارداری زنان نیز أثرگذار است.<ref>یاحقی، فرهنگ اساطیر، ۱۳۶۹ش، ص۱۷۰؛ <br>
بهار، «درخت مقدس»، ۱۳۵۲ش، ص۹۳.</ref><br>
 
باور دیگر نسبت به این درخت، آتش گرفتن خودبه‌خود این درخت است. برخی از مردم معتقدند که چنار کهن‌سال، از درون می‌سوزد.<ref>پورخالقی چترودی، درخت شاهنامه، ۱۳۸۱ش، ص۷۰؛ <br>
آنندراج، ۱۳۳۵ش.</ref>  به‌همین دلیل، درختان چنار حالتی تقدس‌گونه داشته و مردم از سوزاندن برگ و شاخه‌های آن امتناع می‌کردند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240561/%DA%86%D9%86%D8%A7%D8%B1 شمسایی، «چنار»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> <br>
 
درختان چنار، در برآورده شدن حاجات، دفع چشم‌زخم و درمان برخی از بیماری‌ها نیز استفاده می‌شدند. برخی از مردم، به‌منظور حاجت‌روایی، در درون تنۀ خالی این درخت، شمع روشن کرده و به شاخه‌های آن نیز دخیل می‌بستند.<ref>فرهادی، «گیاهان و درختان مقدس در فرهنگ ایرانی»، ۱۳۷۲ش، ص۳۲۰؛ <br>
بهار، «درخت مقدس»، ۱۳۵۲ش، ص۹۳.</ref> <br>

در طب مردمی، پوست و برگ چنار را به‌منظور درمان تنگی نفس؛<ref>حکیم مؤمن، تحفه، ۱۳۴۵ش، ص۲۶۹؛ <br>
سرورالدین، الطب الکبیر یا فرشتۀ نجات، ۱۳۵۰ش، ص۸۴ و ۳۸۱.</ref>  پماد تهیه‌شده از برگ تازۀ آن را برای درمان ورم زانو و بهبود جراحات<ref>ابن‌بیطار، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة، ۱۲۹۱ق، ج1، ص94؛ <br>
ابن‌ربن، فردوس الحکمة، ۱۹۲۸م، ص403؛ <br>
انطاکی، تذکرة اولی الالباب، ۱۴۱۶ق، ج1، ص154.</ref>  و جوشاندۀ برگ چنار به‌همراه سرکه را برای درمان درد دندان<ref>انطاکی، تذکرة اولی الالباب، ۱۴۱۶ق، ج1، ص161.</ref>  مفید می‌دانستند.
==چنار در ادبیات فارسی==
درخت چنار، در میان شاعران فارسی‌سُرا نیز معروف بوده است. آنها، اغلب، برگ این درخت را به پنجه و کف دست تشبیه می‌کردند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%DA%86%D9%86%D8%A7%D8%B1-2 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه چنار، سایت واژه‌یاب.]</ref>  شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان، از واژه چنار، بارها در نظم و نثر خود استفاده کرده‌اند. برای مثال، پروین به استقامت این درخت اشاره کرده و گفته است:<ref>[https://ganjoor.net/parvin/divanp/ghasidep/sh28 اعتصامی، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره 28، سایت گنجور.]</ref><br>
 {{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|ز چنار آموز، ای دوست گران‌سنگی|چه شوی بر صفت بید ز بادی خم}}
 {{پایان شعر}}
 {{پایان نستعلیق}}  

عنصری نیز در شعری به این واژه اشاره کرده است:<ref>[https://ganjoor.net/onsori/oghas/sh30 عنصری، قصاید، شماره 30، سایت گنجور.]</ref><br>
  {{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|چنار کرد دعا تا مگر بود سخنش |از آن چو پنجۀ مردم شدست برگ چنار }}
 {{پایان شعر}}
 {{پایان نستعلیق}}  

سنایی، در بیتی به چنار اشاره میکند:<ref>[https://ganjoor.net/sanaee/divans/ghaside-sanaee/sh26 سنایی، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره 26، سایت گنجور.]</ref><br>
   {{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|آن دست و آن زبان که درو نیست نفع خلق| جز چون زبان سوسن و دست چنار نیست }}
 {{پایان شعر}}
 {{پایان نستعلیق}} 

از جمله چنارهای کهنسال ایرانی می‌توان به درخت چنار شیرین و فرهاد اشاره کرد که در ادبیات فارسی به آن اشاره شده است. افسانه‌های فارسی، کاشت این درخت را به شیرین نسبت داده‌اند.<ref>[https://derakhtkari.com/175/shirin-farhad-tree-of-love کریمی، «درختی که شیرین برای فرهاد کاشت»، سایت درخت کاری.]</ref>  این درخت، که با نام «درخت رحمت» نیز معروف شده، در منطقه طاق بستان کرمانشاه است و در 1388ش، به‌عنوان میراثی طبیعی، توسط سازمان میراث فرهنگی ایران به ثبت رسید. محققان، سال کاشت این گیاه را در 1423م، تخمین زده‌اند.<ref>[http://gitionline.ir/fa/news/23000/%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%AA%D9%88%D9%84%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%AA-%DA%A9%D9%87%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF «جشن تولد رحمت، کهنسالترین درخت کرمانشاه برگزار شد»، گیتی آنلاین.]</ref><br>
==پانویس==
{{پانویس}} 
==منابع== 
* آنندراج، محمد پـادشاه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، ۱۳۳۵ش.
* ابن‌بیطار، عبدالله، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة، قاهره، بی‌نا، ۱۲۹۱ق.
* ابن‌ربن، علی، فردوس الحکمة، به‌تحقیق محمد زبیر صدیقی، برلین، چاپخانه آفتاب، ۱۹۲۸م.
* ابن‌منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.
* ادی، س. ک، آیین شهریاری در شرق، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۴۷ش.
* اعتصامی، پروین، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره 28، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 2 تیر 1401ش.
* افشار، ایرج، سفرنامچه (گلگشت در وطن)، تهران، اختران، ۱۳۸۴ش.
* انطاکی، داوود، تذکرة اولی الالباب، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۶ق.
* باستانی پاریزی، محمدابراهیم، مقدمه بر پژوهشی در شناخت باغ‌های ایرانی، تهران، یساولی، ۱۳۶۵ش.
* بهار، مهرداد، «درخت مقدس»، الفبا، تهران، س 1، شماره 1، ۱۳۵۲ش.
* پورخالقی چترودی، مهدخت، درخت شاهنامه، مشهد، به نشر، ۱۳۸۱ش.
* تاورنیه، ژان باتیست، سفرنامه، ترجمۀ ابوتراب نوری، به‌تحقیق حمید شیرانی، اصفهان، بی‌نا، ۱۳۶۳ش.
* ثابتی، حبیب‌الله، جنگل‌های ایران، تهران، ابن‌سینا، ۱۳۴۶ش.
* ثابتی، حبیب‌الله، درختان و درختچه‌های ایران، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۴۴ش.
* «جشن تولد رحمت، کهن‌سال‌ترین درخت کرمانشاه برگزار شد»، گیتی آنلاین، تاریخ بارگذاری: 12 اسفند 1397ش.
* جوهری، اسماعیل، صحاح، به‌تحقیق احمد عبدالغفور عطار، قاهره، بی‌نا، ۱۳۷۶ق.
* حاجی شریفی، احمد، اسرار گیاهان دارویی، تهران، حافظ نوین، ۱۳۸۲ش.
* حکیم مؤمن، محمد، تحفه، تهران، بی‌نا، ۱۳۴۵ش.
* خلیل بن احمد، العین، به‌تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، بغداد، بی‌نا، ۱۹۸۱-۱۹۸۲م.
* داعی‌الاسلام، محمدعلی، فرهنگ نظام، تهران، شرکت دانش، ۱۳۶۲ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 2 تیر 1401ش.
* رشیدالدین فضل‌الله، آثار و احیاء، به‌تحقیق منوچهر ستوده و ایرج افشار، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ش.
* سرورالدین، محمد، الطب الکبیر یا فرشتۀ نجات، تهران، عطائی، ۱۳۵۰ش.
* سنایی، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره 26، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 2 تیر 1401ش.
* شرح لکتاب دیاسقوریدوس فی هیولی الطب، به‌تحقیق آلبرت دیتریش، گوتینگن، بی‌نا، ۱۴۰۸ق.
* شمسایی، محمدحسین، «چنار»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 2 تیر 1401ش.
* عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
* علیزاده، مهبانو، «چنار»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 2 تیر 1401ش.
* عنصری، قصاید، شماره 30، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 2 تیر 1401ش.
* کریمی، صابر، «درختی که شیرین برای فرهاد کاشت»، سایت درخت کاری، تاریخ بازدید: 2 تیر 1401ش.
* گرامی، بهرام، گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی، تهران، سخن، ۱۳۸۶ش.
* فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۶ش.
* فرهادی، مرتضى، «گیاهان و درختان مقدس در فرهنگ ایرانی»، آینده، تهران، س 9، شماره 4-6، ۱۳۷۲ش.
* فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، بیروت، دار الفکر العربی، ۱۴۱۰ق.
* فیروزآبادی، محمد بن یعقوب و مرتضی زبیدی، تاج العروس فی شرح القاموس، به‌تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
* قهرمان، احمد، فلور ایران، تهران، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، ۱۳۶۷ش.
* لغت فرس، اسدی طوسی، به‌تحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، چاپخانه مجلس، ۱۳۱۹ش.
* مظفریان، ولی‌الله، درختان و درختچه‌های ایران، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۸۳ش.
* مظفریان، ولی الله و دیگران، فلور استان یزد، تهران، یزد، ۱۳۷۹ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 2 تیر 1401ش.
* ملگونف، گ.، «سفرنامۀ نواحی شمال ایران»، ترجمۀ پطرس، سفرنامۀ ایران و روسیه، به‌تحقیق محمد گلبن و فرامرز طالبی، تهران، ۱۳۶۳ش.
* ویلبر، د، باغ‌های ایران و کوشک‌های آن، ترجمۀ مهین‌دخت صبا، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
* همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستان، مشهد، به نشر، ۱۳۷۱ش.
* یاحقی، محمدجعفر، فرهنگ اساطیر، تهران، سروش، ۱۳۶۹ش.
* MacKenzie, D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971.
[[رده: ویکی‌زندگی]]