در حال ویرایش پیش‌نویس:تربت حیدریه

<big>'''تربت حیدریه'''</big>؛ مرکز شهرستان تربت حیدریه واقع در استان خراسان رضوی.<br>

تربت حیدریه، در قسمت شمال‌شرق ایران و از توابع استان خراسان رضوی است. این شهر و شهرستان را پایتخت تولید زعفران در جهان می‌دانند. 
==شهر تربت حیدریه==
شهر تربت حیدریه با مختصات جغرافیایی در حدود  °۳۵ و ´۱۶ عرض جغرافیایی و °۵۹ و´ ۱۳ طول جغرافیایی، در ارتفاع 1,450 متری از سطح دریا و در 150 کیلومتری از شهر مشهد، قرار گرفته است.<ref>پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، ۱۳۶۷ش، ص۱۴۲.</ref>  جمعیت این شهر براساس سرشماری 1395ش، در حدود 140,019 تن اعلام شد که چهارمین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی است.<br>

از جمله منابع آبی موجود در این شهر می‌توان به رودخانه «شصت دره» اشاره کرد که از کوه شصت دره سرچشمه گرفته و پس از آب‌یاری مناطقی از این شهر در غرب و جنوب، در قسمت شمالی گناباد به رودخانه «کال شور» می‌ریزد. شهر تربت حیدریه، در قسمت جلگه‌ای شهرستان تربت حیدریه، واقع شده است.<ref>افشین، رودخانه‌های ایران، ۱۳۷۳ش، ج2، ص408؛ <br>
جعفری، رودها و رودنامۀ ایران، ۱۳۷۶ش، ص294.</ref>  بنابراین، آب‌وهوای این منطقه، گرم و خشک بوده و میانگین بارندگی سالیانه در آن در حدود 250 میلی‌متر است.
==نام‌گذاری تربت حیدریه==
تا پیش از سده 9ق، تربت حیدریه را با نام «زاوه» می‌شناختند. اما، پژوهشگران معتقدند که این واژه، با توجه به‌معنای آن یعنی شکاف، دره، آب‌خیز و جلگه‌ای بر روی آب، با موقعیت این منطقه، هیچ تناسبی نداشته است.<ref>خسروی، جغرافیای تاریخی ولایت زاوه، ۱۳۶۶ش، ص۲2-23.</ref>  نام تربت حیدریه، به‌دلیل حضور عارف مشهور آن زمان، قطب‌الدین حیدر، بوده که از ترکستان به زاوه مهاجرت کرده است. او در زاوه درگذشت و مدفون شد. پس از آن، شهر به حرمت حضور او، به‌مرور زمان، به تربت حیدریه تغییرنام یافت.<ref>خسروی، جغرافیای تاریخی ولایت زاوه، ۱۳۶۶ش، ص40-43.</ref> 
==آثار باستانی==
از جمله آثار کهن و تاریخی به‌یادگار مانده در این منطقه، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:<br>
 
# مزار قطب‌الدین حیدر (عارف قرن ششم هجری)، ساخته‌شده در دوره صفویان؛
# حمام حاجی رئیس؛ این بنا که در دوره قاجاریان ساخته شده، دارای ستون‌های هشت‌پر نقاشی شده و حوض سنگی هشت‌ضلعی در فضای میانه‌ی حمام است. 
# مسجد جامع قدیم تربت (که در زمان شاه‌صفی و با تلاش خواجه عبدالله تربتی ساخته شد)؛<ref>[https://www.mehrnews.com/news/610781/%D8%A8%D9%86%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%A7%D8%AC%DB%8C-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D9%85%D9%84%DA%A9-%D8%B4%D8%AF «بنای تاریخی حمام حاجی رئیس تربت حیدریه تملک شد.»، خبرگزاری مهر.]</ref>
# خانه امینی؛ این مکان محلی زندگی امین‌التجار، از تاجران معروف تربت حیدریه بود که دارای تزئینات آجرکاری، کاشی‌کاری و گچ‌بری‌های زیبا است.<ref>[https://gardeshgari724.com/attractions/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C/295 «خانه امینی»، سایت گردشگری.]</ref>  
# بقایای رباط بی‌بی (بنا شده در اوایل سده 10ق).<ref>افضل‌الملک، سفرنامۀ خراسان و کرمان، ۱۳۶۱ش، ص116.</ref> 
# رباط طبسی؛
# آرامگاه شیخ ابوالقاسم گورکانی؛
# رباط لاری؛ از بناهای دو ایوانی و شامل هشتی ورودی، صحن، حجره، غرفه و اصطبل است. 24 غرفه تابستانی و اتاقک‌های پشتی مخصوص زمستان در این رباط بنا شده است. 
# مسجد کدکن، این مسجد مستطیل‌شکل، وسیع، دارای دو طاق بزرگ و گنبدهای چهار ترک است. محراب آن نیز هشت گوشه طراحی شده است.
# آرامگاه ابوسعید ابوالخیر (از عارفان سده 5ق)؛
==جاذبه‌های گردشگری==
تربت حیدریه، علاوه ‌بر آثار باستانی دارای جاذبه‌های طبیعی نیز هست، مانند رودخانه حصار و صنوبر، آبشار رودمعجن، غار ماه‌پری، ارتفاعات ملکان، چشمه کاریز آب‌باریک و شکارگاه‌ها و باغ‌های مختلف. در این منطقه، برخی جاذبه‌های تفریحی همچون مجموعه باغ ملی، پارک ملت و پارک جنگلی نیز وجود دارد. 
==سوغات==
تربت حیدریه، همچون سایر مناطق ایران، دارای خوراکی‌ها و سوغاتی‌های مخصوص به خود است. از آن جمله می‌توان به زعفران، پسته، گردو، بادام و انواع خشکبار اشاره کرد. حلوای جوزی (حلوا گردویی)، کنگر، انواع لاله و ریواس، گل گاوزبان، آویشن، گل ختمی و کلپوره نیز جزء سوغاتی‌های این منطقه محسوب می‌شوند.<ref>[https://www.yjc.news/fa/news/5913504/%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%88%D8%BA%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D8%AA-%D8%AD%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D9%87 «ایجاد خانه صنایع دستی و سوغات در تربت حیدریه»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref><br>
==پانویس==
{{پانویس}}  
==منابع== 
* افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، وزارت نیرو، ۱۳۷۳ش.
* افضل‌الملک، غلامحسین، سفرنامۀ خراسان و کرمان، به‌تحقیق قدرت الله روشنی زعفرانلو، تهران، توس، ۱۳۶۱ش.
* «ایجاد خانه صنایع دستی و سوغات در تربت حیدریه»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بازدید: 6 دی 1395ش.
* «بنای تاریخی حمام حاجی رئیس تربت حیدریه تملک شد.»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 4 دی 1386ش.
* پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
* جعفری, عباس، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۷۶ش.
* «خانه امینی»، سایت گردشگری، تاریخ بازدید: 24 خرداد 1401ش.
* خسروی، محمدرضا، جغرافیای تاریخی ولایت زاوه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]