در حال ویرایش پیش‌نویس:توت

<big>'''توت'''</big>؛ میوه‌ای از درختی به‌همین نام با کارکردهای خوراکی، درمانی و آیینی<br>

توت، توز، توث یا تور، میوه‌ای معروف و محبوب است که بیش‌تر به رنگ‌های سفید و سیاه موجود است. توت سفید یا توت هراتی، شیرین و توت سیاه که به «شاه‌توت»، «توت شامی»، «شخرور» و «شخروز» معروف است، بیش‌تر ترش‌مزه است.<ref> [https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AA%D9%88%D8%AA دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه توت، سایت واژه‌یاب.]</ref>  پژوهشگران، توت را میوه‌ای آب‌دار، شیرین و دارای ویتامین‌های B و C می‌دانند.<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/%D8%AA%D9%88%D8%AA معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه توت، سایت واژه‌یاب.]</ref>  توت در هر دو نوع تازه و خشک، مصرف می‌شود و نوع خشک آن برای مبتلایان به مرض قند، بی‌ضرر است.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/%D8%AA%D9%88%D8%AA عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه توت، سایت واژه‌یاب.]</ref>  
==توت در ایران== 
توت در نقاط مختلف ایران با گویش‌های متفاوتی ادا می‌شود. برای مثال، در لرستان آن را «تی»، در کردستان «تو»، در گروس «تویت»، در ممسنی «تی‌ته‌پل» و در مازندران آن را «توت‌دار» و «تیره‌دار» می‌گویند.<ref>ایزدپناه، فرهنگ لُری، ۱۳۶۳ش، ص۳۲؛ <br>
صفـی‌زاده، فرهنگ کـردی ‌ـ فارسی، ۱۳۸۰ش، ص۴۶۱؛ <br>
ابراهیم‌پور، واژه‌نامۀ فارسی ‌ـ‌کردی، ۱۳۷۳ش، ص۱۳۰؛ <br>
هاشم‌نیا، فرهنگ مردم گروس (بیجار و حومه)، ۱۳۸۰ش، ص۲۲؛ <br>
مجیدی کرایی، تاریخ و جغرافیای ممسنی، ۱۳۷۱ش، ص۴۶؛ <br>
نجـف‌زادۀ بارفروش، واژه‌نامۀ مازندرانی، ۱۳۶۸ش، ص۱۳۰.</ref><br>
 
باغ‌های مخصوص توت در گیلان به «توته‌کله» معروف هستند.<ref>سرتیپ‌پور، ویژگی‌های دستوری و فرهنگ واژه‌های گیلگی، ۱۳۶۹ش، ص۱۶۴.</ref>  همچنین، نوعی از توت که از چوب درخت آن برای تهیه کاغذ استفاده می‌شود، به‌نام «توت کاغذی» یا «توت الورق» شناخته می‌شود.<ref>زاهدی، واژه‌نامۀ گیاهی، ۱۳۷۳ش، ص۴۴.</ref><br>
  
گستره جغرافیایی توت سفید شامل تهران، گیلان، مازندران، آذربایجان، اراک، تفرش، کرمانشاه، خراسان، بلوچستان، خوزستان، فارس و سمنان می‌شود و توت سیاه نیز در تهران، کرمانشاه، اراک، لرستان، کرمان و آذربایجان بیش‌تر می‌روید. توت درشت و سفید شمیرانات در ایران مشهور است.<ref>دانشنامۀ جهان اسلام، ۱۳۸۳ش، ج8، ص386.</ref><br>
 
کارشناسان، یکی از دلایل کِشت گسترده توت در ایرانِ قدیم را مصرف برگ آن در پرورش کرم ابریشم دانسته‌اند.<ref>Laufer, Sino-Iranica, 1919, P563.</ref> <br>

در مجموع، سه نوع توت در ایران کشت می‌شود: <br>

# توت سفید، برای پرورش کرم ابریشم؛
# توت سیاه، که مانند توت مجنون، بیش‌تر به‌عنوان درخت زینتی کاشته می‌شود؛
# شاه‌توت، که میوه‌ای لذیذ و دلنشین است.
==تفاوت توت سیاه و شاه‌توت== 
توت سیاه، میوه‌اش قرمزرنگ و کاملا شبیه شاه‌توت است اما برخلاف شاه‌توت، طعم شیرینی داشته، ریزتر بوده و حالتی لَزج دارد. شاخه‌های جوان درخت توت سیاه همچون بید مجنون به‌سمت زمین برگشته و ظاهری مانند یک چتر زیبا دارند، به‌همین دلیل، برخی از مردم، این نوع از توت را «توت مجنون» نامیده‌اند.<ref>هدایت، فرهنگ انجمن آرای ناصری، ۱۳۳۸ش؛ <br>
آنندراج، محمد پادشاه، ۱۳۳۵ش؛ نیاکی، گیاهان کشاورزی ایران، ص۵۴؛
Mozaffarian, A Dictionary of Iranian Plant Names, 2007, P353<br>
.
</ref><br>
 
شاه‌توت، که خاستگاه آن را ایران دانسته‌اند، بزرگ‌تر از توت سفید است. رنگ شاه‌توت به‌صورت قرمزتیره یا ارغوانی بوده و مزه‌ی آن ترش و شیرین (ملس) است.<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D8%AA%D9%88%D8%AA معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه شاه‌توت، سایت واژه‌یاب.]</ref>  درخت شاه‌توت نیز برگ‌هایی دندانه‌دار داشته و شبیه به قلب است.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D8%AA%D9%88%D8%AA عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه شاه‌توت، سایت واژه‌یاب.]</ref> 
==درخت توت==
درخت توت، دارای برگ‌هایی نسبتا پهن<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/%D8%AA%D9%88%D8%AA معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه توت، سایت واژه‌یاب.]</ref>  است که در هر خاکی قابلیت کِشت دارد. این درخت، رشد سریعی داشته اما ارتفاع زیادی ندارد. درخت توت برای رشد، نیازی به آب زیاد ندارد و در زمین‌های خشک نیز می‌روید. پوست درخت توت شیاردار و چوب آن سخت و زرد است. درخت توت، از جمله درختان بدون آفت محسوب می‌شود.<ref>ثابتی، جنگل‌های ایران، ۱۳۴۶ش، ص۱۶۱-۱۶۲؛ <br>
بهرامی، فرهنگ روستایی، ۱۳۱۶-۱۳۱۷ش، ص۳۸۸؛ <br>
گل‌گلاب، گیاه‌شناسی، ۱۳۲۶ش، ص۲۶۹.</ref><br>
 
چوب درخت توت، در کارگاه‌های نجاری مصرف می‌شود. همچنین یکی از موارد استفاده از چوب درخت توت، ساخت کاسه تار است. برگ‌های این درخت نیز در فصل بهار برای پرورش کرم ابریشم<ref>گل‌گلاب، گیاه‌شناسی، ۱۳۲۶ش، ص۲59.</ref>  و در پاییز برای خوراک دام استفاده می‌شود. شیره‌ به‌دست آمده از ميوه توت، کاربردهای درمانی بسیاری دارد.<ref> [https://www.vajehyab.com/amid/%D8%AA%D9%88%D8%AA عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه توت، سایت واژه‌یاب.]</ref> 
==توت در طب سنتی==
طبیبانِ سنتی، توت سفید، شیرین و رسیده را اسهال‌آور و برعکس، توت خشک را بندآورنده شکم و مفید برای زخم‌های روده و بیماری‌های ناشی از آن می‌دانستند.<ref>رازی، الحاوی، ۱۳۸۴ش، ج20، ص120.</ref>  همچنین توت شیرین را دارای طبعی نسبتا گرم و توت ترش را دارای طبع سرد و خشک معرفی می‌کردند.<ref>رازی، الحاوی، ۱۳۸۴ش، ج20، ص121.</ref>  جوشانده پوست درخت توت برای اسهال شدن و دفع انواع کرم روده‌ای تجویز می‌گردید. پماد ساخته‌شده از برگ توت همراه با روغن زیتون را نیز برای درمان سوختگی ناشی از آتش مفید می‌دانستند. ترکیب پخته‌شده برگ توت، برگ مو و برگ انجیر سیاه در آب باران، برای سیاه شدن مو توصیه می‌شد. عصاره برگ توت نیز برای درمان درد ناشی از گزش حشراتی مانند رتیل تجویز می‌گردید.<ref> اسحاق بن سلیمان اسرائیلی، الاغذیة و الادویة، ۱۴۱۲ق، ص۲۷۷-۲۷۸.</ref>  همچنین، توت و رب توت را برای ورم گلو بسیار مفید می‌دانستند.<ref>حکیم ابوعلی، خواص الاشیاء، ۱۳۸۸ش، ص۱۰۸؛ <br>
ابن‌بطلان، تقویم الصحه، ۱۳۵۰ش، ص۱۲؛ <br>
ابن‌سینا، قانون، ۱۳۷۰ش، ج2، ص329.</ref><br>
 
در بسیاری از نقاط ایران، پس از خوردن توت، مردم دوغ می‌نوشند زیرا معتقدند که این کار از نفخ و درد شکم جلوگیری می‌کند.
==توت در علم پزشکی==
توت سفید، سرشار از آنتی‌اکسیدان، دارای خواص ضد التهابی، مفید برای کاهش فشار خون، مفید برای قلب و بهبود جریان خون و نیز یکی از میوه‌های مؤثر در جوان‌سازی پوست به‌شمار می‌رود. همچنین، توت سفید دارای فیبر است که در حفظ سلامت بدن، دستگاه گوارش و جلوگیری از ابتلا به دیابت بسیار سفارش می‌شود.<ref>[https://www.yjc.news/fa/news/6175821/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B5-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1-%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%AA-%D8%AE%D8%B4%DA%A9-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C «خواص باورنکردنی توت خشک برای سلامتی»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref><br>
 
شاه‌توت نیز به‌دلیل دارا بودن ارزش غذایی بالا می‌تواند منبعی خوب برای انرژی موردنیاز روزانه بدن باشد. این میوه، آنتی‌اکسیدانی بسیار قوی با کالری پایین، حاوی ویتامین‌های A، E و C و سرشار از آهن، پتاسیم، منگنز و منیزیم است. شاه‌توت، همچنین به‌دلیل داشتن گلوکز و مواد قندی، می‌تواند در رفع خستگی ناشی از فعالیت‌های فکری بسیار مفید باشد.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/132127/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B5-%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%AA «آشنایی با خواص شاه‌توت»، سایت همشهری آنلاین.]</ref> 
==توت در فرهنگ مردم== 
فراوانی درخت توت در گستره ایران و استفاده گسترده از میوه، برگ، پوست و چوب آن، موجب شده است که درخت توت نزد مردم ایران، جایگاهی مقدس داشته باشد. درختان توت کهنی که در کنار امام‌زاده‌ها قرار دارند، از درختان خاص شمرده شده و برخی، به‌منظور حاجت‌روایی، در کنار آن‌ها آرزو کرده یا دعا می‌خواندند. درخت توت مشهور به «توت ابوالفضل» در سیرجان، نزد مردم بسیار محترم است و کراماتی به آن نسبت می‌دهند. 
توت خشک، در ایران، یکی از اجزاء آجیل، به‌ويژه آجیل مشکل‌گشا، است.<ref>مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ۱۳۵۳ش، ص99-100.</ref>  در آجیل 12 رنگ در سفره نذری حضرت ابوالفضل، توت خشک استفاده می‌شود. استفاده از توت سیاه برای زنان باردار در برخی از نقاط مانند شیراز ممنوع است زیرا معتقدند که رنگ پوست بچه، کبود می‌شود و به تنگی ‌نفس مبتلا خواهد شد.<ref>همایونی، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۲۷-۲۸.</ref>  
==توت در اقتصاد ایرانیان== 
در دهه 1370ش، وسعت باغ‌های توت در ایران به حدود 20 هزار هکتار می‌رسید و پرورش کرم ابریشم، در ایران، برای حدود 120 هزار خانوار ایجاد اشتغال کرده بود. در 1377ش، تنها از باغ‌های توت در سنندج، بیش از 1000 تن توت درختی به‌دست آمد.<ref>فرهنگ جغرافیایی شهرستان‌های کشور (شهرستان سنندج)، ۱۳۸۰ش، ص۲۳۹.</ref>  در سال‌های اخیر، این میزان بسیار کاهش یافته است.
==توت خشک== 
خشک کردن توت در نقاط مختلف ایران، به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود که بر کیفیت آن‌ها أثرگذار است. در بیرجند، از 3 روش برای خشک کردن توت استفاده می‌کنند: 1. توت‌های باقی‌مانده روی درخت را می‌گذارند تا خشک شده و این نوع از توت خشک را بهترین و باکیفیت‌ترین نوع خشک کردن توت می‌دانند؛ 2. خشک کردن توت‌های ریخته‌شده از درخت روی تختک و استفاده از آن در فصل زمستان به‌عنوان غذا و تنقلات؛ 3. جمع کردن توت‌های ریخته‌شده روی زمین و خشک کردن آن‌ها پای دیوار یا همان روی زمین، که این نوع از توت‌های خشک‌شده معمولا برای خوراک دام استفاده می‌شود.
توت خشک، در تزئین شیرینی و کیک، به‌عنوان میان‌وعده همراه با ماست و دوغ، طعم‌دهنده برخی از خوراکی‌ها و نیز به‌عنوان یکی از تنقلات رایج در کنار چای استفاده می‌شود.<ref>[https://www.yjc.news/fa/news/6175821/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B5-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1-%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%AA-%D8%AE%D8%B4%DA%A9-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C فرهنگ جغرافیایی شهرستان‌های کشور (شهرستان سنندج)، ۱۳۸۰ش، ص۲۳۹.]</ref><br>
 
توت خشک دارای آهن و پروتئین بسیاری بوده و در رفع کم‌خونی و افزایش انرژی بدن، بدون نگرانی از چاقی می‌تواند استفاده شود. 
==توت در نظام غذایی ایرانیان== 
امروزه، نقش توت در نظام غذایی خانواده‌ها بسیار کم‌رنگ شده و توت‌فرنگی، جایگزین آن در انواع غذاها و دسرها شده است. در برخی از نقاط ایران، شیره‌ توت را گرفته و در پخت انواع شیرینی و حلوا استفاده می‌کنند. توت خشک نیز هنوز در میان مردم ایران پرطرفدار است. 
==توت در ادبیات فارسی==
توت، از جمله میوه‌هایی است که از دیرباز در ادبیات فارسی‌زبانان نیز حضور داشته است. برای مثال، سعدی می‌گوید:<ref> [https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh62 سعدی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره 62، بیت 4، سایت گنجور.]</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
 {{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|این خون کسی ریخته‌ای یا می سرخ است|یا توت سیاه است که بر جامه چکیده ست؟}}
 {{پایان شعر}}
 {{پایان نستعلیق}}  

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع== 
* «آشنایی با خواص شاتوت»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ بازدید: 21 اردیبهشت 1401ش.
* آنندراج، محمد پادشاه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، ۱۳۳۵ش.
* ابراهیم‌پور، محمدتقی، واژه‌نامۀ فارسی ‌ـ‌کردی، تهران، ققنوس، ۱۳۷۳ش.
* ابن‌بطلان، مختار، تقویم الصحه، ترجمۀ کهن فارسی، به‌تحقیق غلامحسین یوسفی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۰ش.
* ابن‌سینا، قانون، ترجمۀ عبدالرحمان شرفکندی، تهران، سروش، ۱۳۷۰ش.
* اسحاق بن سلیمان اسرائیلی، الاغذیة و الادویة، به‌تحقیق محمد صباح، بیروت، مؤسسه عزالدین، ۱۴۱۲ق.
* ایزدپناه، حمید، فرهنگ لُری، تهران، آگاه، ۱۳۶۳ش.
* بهرامی، تقی، فرهنگ روستایی، تهران، بی‌نا، ۱۳۱۶-۱۳۱۷ش.
* ثابتی، حبیب‌الله، جنگل‌های ایران، تهران، ابن‌سینا، ۱۳۴۶ش.
* حکیم ابوعلی، خواص الاشیاء، ترجمۀ محمد بن زکریا، به‌تحقیق یوسف‌بیگ باباپور و کاوه عباسی، قم، مجمع ذخائر اسلامی، ۱۳۸۸ش.
* «خواص باورنکردنی توت خشک برای سلامتی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگذاری: 2 مرداد 1396ش.
* دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۸۳ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1401ش.
* رازی، محمد بن زکریا، الحاوی، ترجمۀ سلیمان افشاری‌پور، تهران، فرهنگستان علوم پزشکی ایران، ۱۳۸۴ش.
* زاهدی، اسماعیل، واژه‌نامۀ گیاهی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
* سرتیپ‌پور، جهانگیر، ویژگی‌های دستوری و فرهنگ واژه‌های گیلگی، رشت، گیلکان، ۱۳۶۹ش.
* سعدی، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 21 فروردین 1401ش.
* صفـی‌زاده، صدیـق، فرهنگ کـردی ‌ـ فارسی، تهـران، صبح روشن، ۱۳۸۰ش.
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1401ش.
* فرهنگ جغرافیایی شهرستان‌های کشور (شهرستان سنندج)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۸۰ش.
* گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۲۶ش.
* مجیدی کرایی، نور‌محمد، تاریخ و جغرافیای ممسنی، تهران، علمی، ۱۳۷۱ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1401ش.
* مولانا بروجردی، غلامرضا، تاریخ بروجرد، کتابخانۀ صدر، ۱۳۵۳ش.
* نجـف‌زادۀ بارفروش، محمدباقر، واژه‌نامۀ مازندرانی، تهران، بلخ، ۱۳۶۸ش.
* نیاکی، صحت، گیاهان کشاورزی ایران، اهواز، دانشگاه جندی شاپور، بی‌تا.
* هاشم‌نیا، محمود و ‌ملک‌محمدی، ملوک، فرهنگ مردم گروس (بیجار و حومه)، سنندج، محمود هاشم‌نیا، ۱۳۸۰ش.
* هدایت، رضا‌قلی، فرهنگ انجمن آرای ناصری، به‌تحقیق اسماعیل کتابچی، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۸ش.
* همایونی، صادق، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۵۳ش.
* Laufer, B., Sino-Iranica, Chicago, 1919.
* Mozaffarian, V., A Dictionary of Iranian Plant Names, Tehran, 2007.
[[رده: ویکی‌زندگی]]