در حال ویرایش پیش‌نویس:رازیانه

<big>'''رازیانه'''</big>؛ گیاهی علفی و خوش‌بو با مصرف دارویی<br>

رازیانه گیاهی دو ساله از تیره‌ی چتریان است که ارتفاعی حدود 1 تا 1.5 متر دارد. برگ‌های آن متناوب و دارای بریدگی، و گل‌های آن زرد خوشه‌ای است. دانه‌های ریز رازیانه نیز مصرف دارویی دارند. رازیان، رازیانج، رازنج، رازیام، رازیانک،<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87 عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه رازیانه.] </ref>  بادیان و والان<ref> [https://www.vajehyab.com/moein/%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87 معین، فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه رازیانه.]</ref>  نام‌های دیگر این گیاه است. برخی رازیانه و بادیان را مترادف یکدیگر می‌دانند، اما برخی دیگر این دو گیاه را متفاوت از یکدیگر دانسته‌اند.<ref>اخوینی بخاری، هدایة المتعلمین، ۱۳۷۱ش، ص263 و 367 و 432 و 434.</ref>  خاستگاه این گیاه در ایران، در مناطق شمالی و دامنه‌های رشته‌کوه البرز است.<ref>خوش‌بین، گیاهان معجزه‌گر، ج2، ۱۳۸۹ش، ص108؛<br>
 تائب، «مقدمه‌ای بر طب سنتی گیلان (گیل‌تجربه)»، ۱۳۶۶ش، ج1، ص31.</ref>  رازیانه به دو نوع «بری» و «بستانی» تقسیم می‌شود؛ نوع بستانی آن گرم و خشک، تخم آن گرم‌تر و ریشه‌اش نیز در مقایسه با نوع بری قوی‌تر از دیگر اجزاء آن است.<ref>ابومنصور موفق هروی، الابنیة عن حقائق الادویة، ۱۳۴۶ش، ص13 و 17.</ref> 
==کاربرد طبی رازیانه==
در طب سنتی، همواره بر خواص درمانی رازیانه و راه‌های استفاده از آن تأکید می‌شود.<ref>ابن‌سینا، رسالۀ جودیه، ۱۳۸۳ش، ص۴؛<br>
 رازی، الجدری و الحصبة، ۱۳۴۴ش، ص64 و 65؛<br>
 جمالی یزدی، فرخ‌نامه، ۱۳۴۶ش، ص172.  </ref>  مردم ایران، بر اساس تجربه‌های خود در طب سنتی بر این باورند که رازیانه آرامش‌بخش است و برای درمان آسم، سرفه و درد پهلو مؤثر است. رازیانه خواص دیگری نیز دارد، از جمله افزایش شیر مادران شیرده،<ref>مهرین، خواص میوه‌ها ـ خوراکی‌ها، ۱۳۷۳ش، ص۹۸.</ref>  برطرف کردن سوء هاضمه، بهبود دل‌درد (مخلوط شیر و رازیانه)،<ref>رضایی نورآبادی، «طب و درمان عامیانه در بین قوم لک»، ۱۳۸۶ش، ص71 و 78؛<br>
 ثواقب، دریاچۀ پریشان و فرهنگ منطقۀ فامور، ۱۳۸۶ش، ص412؛<br>
 جانب‌اللهی، پزشکی سنتی و عامیانۀ مردم ایران، ۱۳۹۰ش، ص81 و 85 و 86.</ref>  رفع ناراحتی‌های قلبی،<ref>لهسایی‌زاده، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، ۱۳۷۰ش، ص۳۳۵.</ref>  جوان‌کننده پوست، ملین و مسهل، ضد ورم و التهاب روده. از آن‌جا که این گیاه بسیار گرم و خشک است، دمنوش آن را با عسل یا سکنجبین می‌خورند. 
==سایر موارد مصرفی رازیانه در ایران==
رازیانه از دوران صفوی، به‌عنوان ادویه در پخت برخی خوراک‌ها مانند کماج، آش اماج، ترشی‌ها، نان‌ها و حلواها کاربرد دارد.<ref>باورچی بغدادی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، ۱۳۶۰ش، ص۴۱؛<br>
 نورالله، «مادة الحیاة، رساله در علم طباخی»، ۱۳۶۰ش، ص۲۴۴؛ </ref>  علاوه بر آن، رازیانه در برخی غذاهای مناسبتی و آئینی مصرف می‌شود. برای مثال، پس از جشن عروسی در گیلان مرسوم است که مادر عروس، حلوایی با آرد برنج، روغن و رازیانه بپزد و به خانه‌ی داماد بفرستد.<ref>پایندۀ لنگرودی، آیین‌ها و باورداشت‌های گیل و دیلم، ۱۳۵۵ش، ص۶۹.</ref>  شاهرودی‌ها نیز همزمان با بردن سیسمونی نوزاد، معجونی از تخم‌شوید، رازیانه و نان‌خام کوبیده آماده می‌کنند. گاهی نیز این معجون را درکاچی ریخته و به زن زائو می‌خورانند که به آن «بلماق» گویند.<ref>شریعت‌زاده، فرهنگ مردم شاهرود، ۱۳۷۱ش، ص۲۵۰ و ۲۵۲.</ref>  «بُرساق» نیز نام مایه‌پنیر طبیعی‌ای است که حاوی شیردان گوساله/ بره به‌همراه نمک، رازیانه و پونه است. پس از پُر کردن شیردان از مواد مذکور، آن را در پارچه‌ی سفیدی پیچیده و درجایی خنک نگهداری می‌کنند تا خشک شود، سپس در تهیه‌ی پنیر از آن استفاده می‌شود.<ref>رسولی، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران، ۱۳۷۸ش، ص۱۷۶.</ref> 
 
==رازیانه در فرهنگ و ادبیات ایران==
برخی از مردم ایران معتقدند که گذاشتن رازیانه بر سر سفره‌ی عقد، منجر به دور کردن چشم شیطان از آن می‌شود.<ref>تمیم‌داری، فرهنگ عامه، ۱۳۹۰ش، ص۱۹۸.</ref>  علاوه بر آن این گیاه وارد زبان ‌عامه مردم نیز شده است. برای مثال: «از صدقۀ سر رازیانه، آب می‌ره پای سیاه‌دانه»،<ref>خدیش، فرهنگ مردم شیراز، ۱۳۸۵ش، ص۱۹۷؛<br>
 ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج1، ۱۳۸۸ش، ص296 و 1289.  </ref>  «یکی در خانه‌اش پر از رازیانه است، ولی از دل‌درد می‌میرد»،<ref>ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج2، ۱۳۸۸ش، ص1999. </ref>  «در خانۀ پر از بادیان کوهی، از دل‌درد می‌میرم».<ref>ذوالفقاری، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج2، ۱۳۸۸ش، ص964.</ref>  
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* ابن‌سینا، رسالۀ جودیه، به‌تحقیق محمود نجم‌آبادی، همدان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دانشگاه بوعلی‌سینا، ۱۳۸۳ش.
* ابومنصور موفق هروی، الابنیة عن حقائق الادویة، به‌تحقیق احمد بهمنیار و حسین محبوبی اردکانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۶ش. 
* اخوینی بخاری، ربیع، هدایة المتعلمین، به‌تحقیق جلال متینی، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۱ش.
* باورچی بغدادی، محمدعلی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، کارنامه و مادة الحیاة (متن دو رساله در آشپزی از دورۀ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش.
* پایندۀ لنگرودی، محمود، آیین‌ها و باورداشت‌های گیل و دیلم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۵ش.
* تائب، حسن، «مقدمه‌ای بر طب سنتی گیلان (گیل‌تجربه)»، گیلان‌نامه، به‌تحقیق محمدتقی پوراحمد جکتاجی، رشت، ۱۳۶۶ش. 
* تمیم‌داری، احمد، فرهنگ عامه، تهران، مهکامه، ۱۳۹۰ش.
* ثواقب، جهانبخش، دریاچۀ پریشان و فرهنگ منطقۀ فامور، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۸۶ش.
* جانب‌اللهی، محمدسعید، پزشکی سنتی و عامیانۀ مردم ایران، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۰ش.
* جرجانی، اسماعیل، الاغراض الطبیة، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۵ش.
* جمالی یزدی، مطهر، فرخ‌نامه، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، فرهنگ ایران‌زمین، ۱۳۴۶ش. 
* خدیش، حسین، فرهنگ مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۸۵ش.
* خوش‌بین، سهراب، گیاهان معجزه‌گر، تهران، کردگاری، ۱۳۸۹ش.
* ذوالفقاری، حسن، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، تهران، معین، ۱۳۸۸ش. 
* رازی، محمد بن زکریا، الجدری و الحصبة، به‌تحقیق محمود نجم‌آبادی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۴ش.
* رضایی نورآبادی، علی‌عباس، «طب و درمان عامیانه در بین قوم لک»، نجوای فرهنگ، تهران، س3، شماره5-6، ۱۳۸۶ش. 
* رسولی، غلامحسن، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران، تهران، بلخ، ۱۳۷۸ش.
* شریعت‌زاده، علی‌اصغر، فرهنگ مردم شاهرود، تهران، ناشر مؤلف، ۱۳۷۱ش.
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 17 مهر 1400ش. 
* لهسایی‌زاده، عبدالعلی و سلامی، عبدالنبی، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۰ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 17 مهر 1400ش.
* مهرین، مهرداد، خواص میوه‌ها ـ خوراکی‌ها، تهران، خشایار، ۱۳۷۳ش.
* نورالله، «مادة الحیاة، رساله در علم طباخی»، کارنامه و مادة الحیاة (متن دو رساله در آشپزی از دورۀ صفوی)، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: گیاهان دارویی]]
[[رده: دارو و درمان]]